source: http://www.greecephotos.gr/gallery/displayimage.php?album=85&pos=11&dpgr_id=
Η Κεντρική Παραλία - The Central Beach
source: http://www.greecephotos.gr/gallery/displayimage.php?album=85&pos=11&dpgr_id=
Χωριά της Νάξου: Κωμιακή - Villages of Naxos: Komiaki
ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 572 κάτοικοι
ΕΚΤΑΣΗ: 42 km²
ΑΛΛΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ :
ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΙ : η Αγιά , ο Απόλλωνας , ο Κάμπος , ο Μυρίσης , ο Ταξιάρχης , το Φαρακλό , η Χίλια Βρύση
ΜΝΗΜΕΙΑ: Αρχαιολογικός Χώρος Κούρος (Απόλλωνας 6ος π.Χ.), Ενετικός Πύργος Αγιάς (16 ος αιώνας), Μοναστήρι - Πηγή Αγιάς, μυκηναϊκός τάφος στη Χωστή
Εκκλησίες: Αγ. Γεώργιος (Χιλιετία), Παναγία Αγιάς, Φανερωμένης, Θεοσκέπαστης
Πανηγύρια- Γιορτές: 15\08 Παναγίας Αγιάς, 29\08 Ιωάννη, 08\09 Παναγίας Θεοσκέπαστης
Ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της ορεινής Νάξου. Το χωριό είναι κτισμένο στην πλαγιά Μαλλιασμένα Χώματα, μια από τις ψηλότερες κορυφογραμμές του βουνού Κόρωνος. Η εκκλησία του, η Παναγιά η Θεοσκέπαστη, κτίστηκε πάνω στον παλιό ναό του Ταξιάρχη το 1864. Στη Λαγκαδιά που απλώνεται κάτω από το χωριό υπάρχουν τα ποτιστικά κηπευτικά των κατοίκων και οι νερόμυλοι που λειτουργούσαν παλιότερα, και απλώνεται μέχρι τον Απόλλωνα.
Η ευρύτερη περιοχή της Κορωνίδας εκτείνεται στο βόρειο τμήμα της Νάξου. Το χωριό είναι κτισμένο στην πλαγιά μίας από τις πιο ψηλές κορυφογραμμές του βουνού Κόρωνος, τα Μαλλιασμένα χωράφια, σε υψόμετρο 650-700 μέτρα.
Η λέξη «Κωμιακή» σημαίνει την περιφέρεια πολλών κομμών (μικρών χωριών). Από το γεωγραφικό κώμη πλάστηκε το εθνικό «Κωμιακή», από κάποια λοιπόν γυναίκα που ονομάστηκε Κωμιακή επειδή καταγόταν από τον τόπο Κώμη, ονομάστηκε η περιοχή που η γυναίκα αυτή κατείχε, Κωμιακή. Το όνομα αυτό εξακολούθησε να φέρει ο οικισμός που στη συνέχει δημιουργήθηκε.
Οι ακτές της περιοχής της Κορωνίδας απλώνονται από τη δυτική πλευρά της Νάξου, απ’ το Ακρωτήρι στη Φανερωμένη και φτάνουν μέχρι τον όρμο του Απόλλωνα στα ΒΑ. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι: η Χίλια Βρύση, ο Κάμπος της Κορωνίδας, τ’ Αμπράμ, ο Αη Θόδωρος, η Μέλινος, η Αγιά, ο Απόλλωνας.
Ο Απόλλωνας βρίσκεται στο ΒΑ μέρος του νησιού. Έτσι ονομάζεται ο μικρός κολπίσκος απ’ όπου στον παλιό καιρό μετακομίστηκαν τα χονδρόκοκκα Ναξιακά μάρμαρα για τα αγάλματα και τα οικοδομήματα της Δήλου. Στον Απόλλωνα υπάρχει λατομείο μαρμάρου αρχαίων χρόνων, όπου διασώθηκε και το αρχαίο κολοσσιαίο άγαλμα του Απόλλωνα, μήκους 10 μέτρων το οποίο παρέμεινε ημιτελές από τα χρόνια εκείνα.
Οι περισσότεροι κάτοικοι της Κορωνίδας ήταν αγρότες και κτηνοτρόφοι. Υπήρχαν όμως και άλλα επαγγέλματα, όπως αυτά του μάστορα και του αγωγιάτη που απασχολούσαν μεγάλο αριθμό ανδρών. Οι αγωγιάτες ήταν πάρα πολλοί, είχαν όλοι μουλάρια κυρίως, αλλά και γαϊδούρια και μετέφεραν εμπορεύματα, προϊόντα, αλλά και ανθρώπους, ιδιαίτερα επισκέπτες και παραθεριστές. Η Κωμιακή είχε και πολλούς φούρνους που λειτουργούσαν κάθε Σάββατο για το ψήσιμο του ψωμιού της εβδομάδας. Κάθε γειτονιά είχε το δικό της φούρνο, ενώ ακόμα πιο παλιά σχεδόν κάθε σπίτι το δικό του. Άλλα γνωστά επαγγέλματα ήταν του μυλωνά, του σιδερά, του δεργάτη, του βοσκού, της σύστρας, της μαμής, του γανωτζή.
Η ύπαρξη της Βυζαντινής εκκλησίας του Αη Γιώργη στο νεκροταφείο του χωριού, που χρονολογείται στα 1200 περίπου, δείχνει ότι η Κωμιακή είναι οικισμός κατά πολύ παλιότερος. Στην Κωμιακή υπάρχει ο μοναδικός θολωτός τάφος του νησιού, ο τάφος της Χωστής, ο οποίος χρονολογείται στην Υστεροελλαδική περίοδο ( γύρω στο 1300 π.Χ.). Στην Κωμιακή υπάρχει λιοτρίβι το οποίο δε λειτουργεί πια καθώς και συνεταιρισμός υφαντών που συνεχίζει τις εργασίες του ακόμα και σήμερα.
Το χωριό είναι γνωστό για την πλούσια βλάστηση του η οποία οφείλεται στα άφθονα νερά του. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου το γεγονός ότι στην Κωμιακή υπήρχαν πολλοί νερόμυλοι στη ρεματιά από το χωριό έως στον Απόλλωνα. Οι πιο γνωστές και παλιές πηγές είναι οι δύο βρύσες του χωριού, η βρύση του Γκισιμέ (τουρκικό τοπωνύμιο της περιοχής και από τα ελάχιστα της Νάξου) και η βρύση της Χωστής.
Μοναδική ψυχαγωγία ήταν τα γλέντια στα καφενεία τις πλάτσες,τα δώματα. Ο Κωμιακίτης χορευτής είναι μερακλής, αυτοσχεδιάζει, δημιουργεί στο χορό. Μόνο στην Κωμιακή απ’ όλη την Νάξο χορεύονταν ορισμένοι νησιώτικοι χοροί κυρίως αποκριάτικοι, ο Βιτζηλαιαδίστικος αλλά και η Κωμιακίτικη Βλάχα. Οι χοροί συνοδεύονταν από τα τοπικά παραδοσιακά όργανα, τη τζαμπούνα, το σουβλιάρι και το τουμπάκι.
Φορεσιά παραδοσιακή
«Η βράκα, ο γιλέκος τση η ζώνη και το φέσι,
να ‘ναι κι ο χορευτής καλός, τρελαίνομαι, μ’ αρέσει».
Πηγή: http://lyk-tragaias.kyk.sch.gr/KORONIDA.htm
ΕΚΤΑΣΗ: 42 km²
ΑΛΛΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ :
ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΙ : η Αγιά , ο Απόλλωνας , ο Κάμπος , ο Μυρίσης , ο Ταξιάρχης , το Φαρακλό , η Χίλια Βρύση
ΜΝΗΜΕΙΑ: Αρχαιολογικός Χώρος Κούρος (Απόλλωνας 6ος π.Χ.), Ενετικός Πύργος Αγιάς (16 ος αιώνας), Μοναστήρι - Πηγή Αγιάς, μυκηναϊκός τάφος στη Χωστή
Εκκλησίες: Αγ. Γεώργιος (Χιλιετία), Παναγία Αγιάς, Φανερωμένης, Θεοσκέπαστης
Πανηγύρια- Γιορτές: 15\08 Παναγίας Αγιάς, 29\08 Ιωάννη, 08\09 Παναγίας Θεοσκέπαστης
Ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της ορεινής Νάξου. Το χωριό είναι κτισμένο στην πλαγιά Μαλλιασμένα Χώματα, μια από τις ψηλότερες κορυφογραμμές του βουνού Κόρωνος. Η εκκλησία του, η Παναγιά η Θεοσκέπαστη, κτίστηκε πάνω στον παλιό ναό του Ταξιάρχη το 1864. Στη Λαγκαδιά που απλώνεται κάτω από το χωριό υπάρχουν τα ποτιστικά κηπευτικά των κατοίκων και οι νερόμυλοι που λειτουργούσαν παλιότερα, και απλώνεται μέχρι τον Απόλλωνα.
Η ευρύτερη περιοχή της Κορωνίδας εκτείνεται στο βόρειο τμήμα της Νάξου. Το χωριό είναι κτισμένο στην πλαγιά μίας από τις πιο ψηλές κορυφογραμμές του βουνού Κόρωνος, τα Μαλλιασμένα χωράφια, σε υψόμετρο 650-700 μέτρα.
Η λέξη «Κωμιακή» σημαίνει την περιφέρεια πολλών κομμών (μικρών χωριών). Από το γεωγραφικό κώμη πλάστηκε το εθνικό «Κωμιακή», από κάποια λοιπόν γυναίκα που ονομάστηκε Κωμιακή επειδή καταγόταν από τον τόπο Κώμη, ονομάστηκε η περιοχή που η γυναίκα αυτή κατείχε, Κωμιακή. Το όνομα αυτό εξακολούθησε να φέρει ο οικισμός που στη συνέχει δημιουργήθηκε.
Οι ακτές της περιοχής της Κορωνίδας απλώνονται από τη δυτική πλευρά της Νάξου, απ’ το Ακρωτήρι στη Φανερωμένη και φτάνουν μέχρι τον όρμο του Απόλλωνα στα ΒΑ. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι: η Χίλια Βρύση, ο Κάμπος της Κορωνίδας, τ’ Αμπράμ, ο Αη Θόδωρος, η Μέλινος, η Αγιά, ο Απόλλωνας.
Ο Απόλλωνας βρίσκεται στο ΒΑ μέρος του νησιού. Έτσι ονομάζεται ο μικρός κολπίσκος απ’ όπου στον παλιό καιρό μετακομίστηκαν τα χονδρόκοκκα Ναξιακά μάρμαρα για τα αγάλματα και τα οικοδομήματα της Δήλου. Στον Απόλλωνα υπάρχει λατομείο μαρμάρου αρχαίων χρόνων, όπου διασώθηκε και το αρχαίο κολοσσιαίο άγαλμα του Απόλλωνα, μήκους 10 μέτρων το οποίο παρέμεινε ημιτελές από τα χρόνια εκείνα.
Οι περισσότεροι κάτοικοι της Κορωνίδας ήταν αγρότες και κτηνοτρόφοι. Υπήρχαν όμως και άλλα επαγγέλματα, όπως αυτά του μάστορα και του αγωγιάτη που απασχολούσαν μεγάλο αριθμό ανδρών. Οι αγωγιάτες ήταν πάρα πολλοί, είχαν όλοι μουλάρια κυρίως, αλλά και γαϊδούρια και μετέφεραν εμπορεύματα, προϊόντα, αλλά και ανθρώπους, ιδιαίτερα επισκέπτες και παραθεριστές. Η Κωμιακή είχε και πολλούς φούρνους που λειτουργούσαν κάθε Σάββατο για το ψήσιμο του ψωμιού της εβδομάδας. Κάθε γειτονιά είχε το δικό της φούρνο, ενώ ακόμα πιο παλιά σχεδόν κάθε σπίτι το δικό του. Άλλα γνωστά επαγγέλματα ήταν του μυλωνά, του σιδερά, του δεργάτη, του βοσκού, της σύστρας, της μαμής, του γανωτζή.
Η ύπαρξη της Βυζαντινής εκκλησίας του Αη Γιώργη στο νεκροταφείο του χωριού, που χρονολογείται στα 1200 περίπου, δείχνει ότι η Κωμιακή είναι οικισμός κατά πολύ παλιότερος. Στην Κωμιακή υπάρχει ο μοναδικός θολωτός τάφος του νησιού, ο τάφος της Χωστής, ο οποίος χρονολογείται στην Υστεροελλαδική περίοδο ( γύρω στο 1300 π.Χ.). Στην Κωμιακή υπάρχει λιοτρίβι το οποίο δε λειτουργεί πια καθώς και συνεταιρισμός υφαντών που συνεχίζει τις εργασίες του ακόμα και σήμερα.
Το χωριό είναι γνωστό για την πλούσια βλάστηση του η οποία οφείλεται στα άφθονα νερά του. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου το γεγονός ότι στην Κωμιακή υπήρχαν πολλοί νερόμυλοι στη ρεματιά από το χωριό έως στον Απόλλωνα. Οι πιο γνωστές και παλιές πηγές είναι οι δύο βρύσες του χωριού, η βρύση του Γκισιμέ (τουρκικό τοπωνύμιο της περιοχής και από τα ελάχιστα της Νάξου) και η βρύση της Χωστής.
Μοναδική ψυχαγωγία ήταν τα γλέντια στα καφενεία τις πλάτσες,τα δώματα. Ο Κωμιακίτης χορευτής είναι μερακλής, αυτοσχεδιάζει, δημιουργεί στο χορό. Μόνο στην Κωμιακή απ’ όλη την Νάξο χορεύονταν ορισμένοι νησιώτικοι χοροί κυρίως αποκριάτικοι, ο Βιτζηλαιαδίστικος αλλά και η Κωμιακίτικη Βλάχα. Οι χοροί συνοδεύονταν από τα τοπικά παραδοσιακά όργανα, τη τζαμπούνα, το σουβλιάρι και το τουμπάκι.
Φορεσιά παραδοσιακή
«Η βράκα, ο γιλέκος τση η ζώνη και το φέσι,
να ‘ναι κι ο χορευτής καλός, τρελαίνομαι, μ’ αρέσει».
Πηγή: http://lyk-tragaias.kyk.sch.gr/KORONIDA.htm
Κωμιακή Νάξου - Komiaki, Naxos
Η περιοχή της Κωμιακής απλώνεται σε έκταση 40.000 στρεμμάτων στo Βόρειο, BA και BΔ τμήμα της Νάξου, σε μια έκταση όπου δεσπόζει ο ορεινός όγκος του βουνού «Κόρωνος», του οποίου η ψηλότερη κορυφή είναι 997 μ. και καταλήγει στις βόρειες βραχώδεις, απόκρημνες και θαλασσόδαρτες ακτές του νησιού.
Ανατολικά μια άλλη χαμηλότερη βουνοσειρά, παράλληλα με αυτή του βουνού «Κόρωνος», που ξεκινά από την βουνοκορφή «Μαυρομάρι», καταλήγει στον απότομο, αλλά και με μικρή κοιλάδα στο κέντρο του «Καλόγερο». Τα απότομα αυτά κορφοβούνια ενδιάμεσα σχηματίζουν βαθιά ρέματα, που συγκλίνουν μέσα απ’ τον «Τρανό Ρυάκα» ή «Κακόρυακα» στην εύφορη κοιλάδα του Απόλλωνα.
Στη δυτική πλευρά του ορεινού συγκροτήματος του βουνού «Κόρωνος», με ορίζοντα δηλ. τη θαλάσσια έκταση μεταξύ Πάρου-Μυκόνου, σχηματίζονται μερικά εγκάρσια παράβουνα με ενδιάμεσες δροσερές ρεματοκοιλάδες.
Σημαντικότερες είναι οι περιοχές Σκεπόνι, Μυρίσης, Κανάς, Αμπράμ, Κάμπος, Χίλια Βρύση, Φανερωμένη, και βορειότερα η μαγευτική Αγιά, ο Φαρακλός, οι Αρέλες.
Στα χαμηλότερα διαμορφώνονται αλλεπάλληλοι γραφικοί όρμοι, με καταγάλανα νερά και μικρές αμμώδεις παραλίες (Χίλια Βρύση, Κάμπος, Αμπράμ, Άης Θόδωρος, Απόλλωνας) συνεχόμενες σ’ αυτούς μικρές κοιλάδες με αμπελοσκεπείς πλαγιές, αλλά και σχετικά πεδινές εκτάσεις (Κάμπος, Φανερωμένη).
Το γραφικό παραδοσιακό χωριό της Κωμιακής είναι χτισμένο σε υψόμετρο 650-700 μέτρα, έχει ανοικτό ορίζοντα προς το Ικάριο πέλαγος, είναι όμως αθέατο από τις παράλιες περιοχές. Οι γύρω απ’ το χωριό πλαγιές είναι εύφορες, κατάφυτες από πλατάνια, δρυς, ασφονταμιές, ασπαρθιές, ελιές, οπωροφόρα δένδρα και θάμνους, με πολλά αμπέλια, περιβόλια, πηγές, νερόμυλους. Τα ρέματα ενώνονται με τον «Τρανό Ρυάκα» ή «Κακόργυακα» που εκβάλει στον όρμο του Απόλλωνα.
Ο τόπος έχει κατοικηθεί από τους προϊστορικούς ήδη χρόνους, όπως καταδεικνύεται από την ανεύρεση τριών τάφων τους οποίους ανέσκαψε το 1908 ο Κλων Στέφανος στη θέση Φερεντάκη, πίσω απ’ την εκκλησία του Αγίου Κων/νου νότια του οικισμού της Κωμιακής, αλλα και σε άλλα σημεία της ευρύτερης περιοχής, οι οποίοι χρονολογούνται στην εποχή 2770-2300 π.Χ.
Πανάρχαιος είναι και ο μνημειώδης θολωτός Μυκηναϊκός τάφος της Κωμιακής, ο οποίος βρίσκεται στην κατάφυτη κοιλάδα του Αξού στη βορινή πλευρά του οικισμού, σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων από τα όρια του οικισμού, κοντά στη βρύση της Χωστής.
Ο θολωτός μυκηναϊκός τάφος της Κωμιακής από το μέγεθός του (3,40 μ. η διάμε-τρος, 2,60 το ύψος) και από την αρχιτεκτονική του δείχνει ότι δεν είναι τάφος ενός κοινού θνητού.
Ο τάφος χρονολογείται στην Υστεροελλαδική Ι και την ΥΕ ΙΙ περίοδο, περίπου στο τέλος του 15ου αι. π.Χ. Με βάση αυτή την χρονολόγηση ο τάφος πιθανώς είναι σύγχρονος με την πρώτη ακμή του μετέπειτα μεγάλου αστικού κέντρου στη Γρόττα της Νάξου. Ο θολωτός τάφος ανασκάφηκε το 1908 από τον αρχαιολόγο Κλων Στέφανο, αλλά για πολλές δεκαετίες λησμονήθηκε τόσο από τους αρχαιολόγους, όσο και από τους ντόπιους. Το 1995 ύστερα από πολύμηνες προσπάθειες εντοπίστηκε από τον φιλόλογο Νίκο Ι. Λεβογιάννη χωμένος μέσα σε πέτρες και θάμνους και στη συνέχεια ανοίχτηκε, καθαρίστηκε και έγινε επισκέψιμος στο κοινό. Ήδη εκατοντάδες τουρίστες κάθε καλοκαίρι τον επισκέπτονται.
Το μοναδικό αυτό μνημείο δεν μπορεί παρά να είναι ο τάφος κάποιου τοπικού άρχοντα, κάποιας οικογένειας επιφανών προσώπων της περιοχής, όπως εξάλλου συμβαίνει και με όλους τους μυκηναϊκούς τάφους που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Το όνομα αυτού του τοπικού άρχοντα δεν προκύπτει από τα φτωχικά ευρήματα του τάφου, ο οποίος βρέθηκε από τον αρχαιολόγο που τον ανέσκαψε «αρχαιόθεν σεσυλημένος», αλλά πιθανώς συνδέεται με το τοπωνύμιο της περιοχής «Αξός», το οποίο έμεινε στη μνήμη των κατοίκων της περιοχής και συνδέθηκε, τόσο με τον τάφο, όσο και με την τοποθεσία γύρω από τον τάφο.
Πολλοί από τους ηλικιωμένους κατοίκους της «απάνω γειτονιάς» του χωριού, που συνορεύει με την περιοχή, ονομάζουν Αξό τον ίδιο τον τάφο. Η ιδιοκτήτρια του αμπελιού Καλλιόπη Ιω. Μουστάκα, (πέθανε το 1997 σε ηλικία 88 ετών), αλλά και πολλοί κα΄τοικοι της γειτονιάς, μου αφηγήθηκαν ότι: «οι παλαιοί ρίχνανε τα ρούχα των απεθαμένων στον Αξό, μια μεγάλη τρύπα στην άκρια ενός αμπελιού εκεί κοντά στη βρύση τση Χωστής». Πρόκειται για την τρύπα που άνοιξαν αρχαιοκάπηλοι κατά την αρχαιότητα στο επάνω μέρος της νότιας πλευράς του τάφου και εισήλθαν στο εσωτερικό του. Η ύπαρξη του θολωτού μυκηναϊκού τάφου στην τοποθεσία Αξός μας οδηγεί στην εκτίμηση ότι κάποιος επιφανής, κάποιος άρχοντας, πιθανώς ονομαζόμενος Αξός, μπορεί να έζησε και να πέθανε κατά τη μακρινή αρχαιότητα στην περιοχή αυτή και το όνομά του να έμεινε εκεί ως ανάμνηση.
Η ονομασία Αξός «στον Αξό» αναφέρεται και σε παλαιά έγγραφα (προικοσύμφωνα, πωλητήρια κ.λπ.).
Γλωσσολογικά το τοπωνύμιο «Αξός» συνδέεται άμεσα με το όνομα «Νάξος». Παλιοί Ναξιώτες φιλόλογοι ( Ζ. Φραγκίσκος, Δ. Οικονομίδης κ.α.) καταγράφουν την εξέλιξη του ονόματος της Νάξου ως εξής: Νάξος > Αξία > Αξιά > Άξος. Είναι φανερό ότι το Αξός ταυτίζεται με το Άξος με καταβιβασμό του τόνου, γλωσσικό φαινόμενο πολύ συχνό, όπως και το το γλωσσικό φαινόμεο της προσθήκης του αρχικού Ν στο όνομα Νάξος, η οποία ερμηνεύεται ως «κατ’ αιτιατικήν συνεκφορά». Το φαινόμενο της «κατ’ αιτιατικήν συνεκφοράς» του ν συναντάται συχνά στο γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής: αγωγός>αωός>αός> (υδραύλακας), τον αό> το ναό> ο ναός.
Κατά την αρχαία παράδοση ο Νάξος ήταν ο επικεφαλής των πρώτων οικιστών της Νάξου. Σύμφωνα με άλλο μύθο ο Νάξος ή Αξός ή Όαξος ήταν γιος του Απόλλωνα από τον έρωτά του με την κόρη του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα Ακάλλη.
Το τοπωνύμιο «Αξός» συναντάται στην Κρήτη όπου επίσης συνδέεται και συγχέεται με την αρχαία πόλη Νάξο στην Κρήτη και στην Καπαδοκία της Μ. Ασίας όπου υπήρχε ελληνικό χωριό ονομαζόμενο επίσης «Αξός», το οποίο οι ντόπιοι ονόμαζαν και Ναξό.
Και τα τρία αυτά τοπωνύμια, Αξός στην Κωμιακή Νάξου, Αξός στην Καππαδοκία και Αξός στην Κρήτη, συνδέονται γλωσσικάμε το όνομα Νάξος. Και τα τρία δε είναι προελληνικά.
Στην ευρύτερη περιοχή της Κωμιακής διασώζονται επίσης πλήθος ερειπωμένων κτισμάτων και έργων, τα ελληνικά (κάστρα προϊστορικά στις τοποθεσίες Κανάς, γυναικόπετρα πάνω απ’ τον οικισμό Χίλια Βρύση), τα χαλκιδιά (ορυχεία και εργαστήρια χαλκού στον Απόλλωνα), τα κεραμειά, τα λιοτρίβια, τα καμίνια, οι φούρνοι, οι νερόμυλοι, οι ληνούδες, οι μάντρες, οι μιτάτοι, οι προστιάδες, οι διάσπαρτοι παντού αρχαίοι τάφοι και τα συγκροτημένα αρχαία νεκροταφεία (υπάρχουν πολλά τοπωνύμια που ονομάζονται «στο μνημόρι», όπου υπάρχουν διάσπαρτοι συλημένοι προϊστορικοί τάφοι) σε πολλές περιοχές της περιφέρειας Κωμιακής και άλλα μνημεία, καθώς και πολλά αρχαία τοπωνύμια, τα οποία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η περιοχή κατοικείται από ανθρώπους αδιάκοπα επί χιλιάδες χρόνια.
Στη βουνοκορφή πάνω απ’ τον όρμο του Απόλλωνα, τον «Καλόερο», σώζονται σε μεγάλη έκταση τα ερείπια του προϊστορικού κάστρου του Καλογέρου. Πρόκειται για ένα κάστρο τεράστιο σε έκταση, το οποίο λειτούργησε ως παρατηρητήριο και φρούριο από τους προϊστορικούς μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους και την τουρκοκρατία.
Στη θέση «Καστράκι», αλλά και σε όλη την έκταση που είναι κτισμένος ο οικισμός του Απόλλωνα και μέχρι τον όρμο «Στσ’ Αφόρμους»δυτικά του οικισμού, εκτείνεται το αρχαίο λατομείο του Απόλλωνα, με τον υπερμεγέθη κούρο (11 μέτρα) από τους αρχαιότερους στον ελληνι κό χώρο, αφιερωμένο στο θεό Διόνυσο. Στην κορυφή του λόφου «Καστράκι» και στη θέση «γράμματα» βρίσκεται η επιγραφή «όρος ιερόν χωρίου Απόλλωνος».
Στη θέση «γράμματα» υπήρχε πιθανότατα ιερό αφιερωμένο στον Θεό Απόλλωνα. Το όνομα του οικισμού προέρχεται πιθανότατα από την αρχαία αυτή επιγραφή που χρονολογείται στα τέλη του 5ου και τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ.. Στον χώρο γύρω από τον κούρο υπάρχουν ως σήμερα έντονα τα σημάδια και τα απομεινάρια των εκτεταμένων δραστηριοτήτων του αρχαίου λατομείου στα 300 περίπου χρόνια που λειτούργησε (6ος, 5ος και 4ος αι. π.Χ.). Είναι εκατοντάδες οι μαρμάρινοι ημικατεργασμένοι όγκοι που αποκόπηκαν από εκεί και μεταφέρθηκαν στη Δήλο, την πόλη της Νάξου, τη Θήρα, τη Σάμο, την Κάτω Ιταλία, και σε άλλα μέρη του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Στα δυο πανάρχαια λατομεία της Νάξου, στον Απόλλωνα και στο Φλεριό (Μέλανες-Ποταμιά) γεννήθηκε η μεγαλύτερη τέχνη της αρχαιότητας, η ελληνική μαρμαρογλυπτική. Από τα δυο αυτά αρχαία λατομεία προέρχονται τα περισσότερα μαρμάρινα έργα και μνημεία που βρίσκονται στο ιερό νησί των αρχαίων Ελλήνων τη Δήλο, αλλά και δεκάδες κούροι που μεταφέρθηκαν στις περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Εκτεταμένα απομεινάρια του υποτυπώδους αρχαίου λιμανιού του Απόλλωνα βρίσκονται στη θέση «Μάρμαρα», στην ακτή μπροστά από το παλιό ξενοδοχείο «Ματζάκου». Σώζεται σε μεγάλη έκταση ο μόλος του αρχαίου λιμανιού τον οποίο οι ντόπιοι ονομάζουν «στα μάρμαρα». Ο μόλος είναι κατασκευασμένος από μεγάλους μισοκατεργασμένους μαρμάρινους ογκόλιθους που τους «κατρακύλησαν» εκεί από το παρακείμενο αρχαίο λατομείο, το οποίο έφθανε μέχρι τη θάλασσα. Εκεί στην ακτή μπροστά στο ξενοδοχείο «Ματζάκου» κατέληγε και ο «αρχαίος δρόμος» πάνω στον οποίο μετέφεραν με το σύστημα της διολίσθησης τους ημίεργους κούρους και τους μαρμάρινους όγκους και τους φόρτωναν για να τους μεταφέρουν στη Δήλο και αλλού.
Ίχνη του «αρχαίου δρόμου» βρέθηκαν γύρω στα 1970 κατά τη διάνοιξη των θεμελίων των παρακείμενων οικοδομών (παλιό ξενοδοχείο «Ματζάκου» και ξενοδοχείου «Άδωνις»). Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ντόπιων ο «αρχαίος δρόμος» ήταν πλακοστρωμένος με πλάκες από μάρμαρο. Ο αρχαίος δρόμος¨» ήταν μαρμαροστρωμένο φαρδύ μονοπάτι που ξεκινούσε από το εσωτερικό του αρχαίου λατομείου και έφθανε μέχρι την ακτή μπροστά στον αρχαίο μόλο. Μαρμαροστρωμένος δρόμος που συναντάται και σε άλλα αρχαία λατομεία
Το τοπωνύμιο Κωμιακή, η ονομασία του χωριού παραπέμπει στην ύπαρξη αρχαίου οικισμού εκεί που έφερε το όνομα Κώμη, γύρω απ’ τον οποίο αναπτύχθηκαν μικρότεροι οικισμοί, το Σκεπόνι, ο Απόλλωνας, ο Μυρίσης κ.α.
Το τοπωνύμιο Κωμιακή συναντάται καταγραμμένο σε έγγραφα από το 1537 και αυτό είναι το παλαιό όνομα του χωριού και της ευρύτερης περιοχής.
Το όνομα Κορωνίς-Κορωνίδα εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1834, όταν ιδρύθηκαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος οι πρώτοι δήμοι και ανάμεσα σ’ αυτούς ο Δήμος Κορωνίδος Νάξου με πρωτεύουσα την Κωμιακή.
Έχει προφανώς σχέση με τη νύμφη Κορωνίδα, τροφό του Απόλλωνα, που κατά την παράδοση ζούσε στο βουνό «Κόρωνος» η ψηλότερη κορυφή του οποίου βρίσκεται νότια του οικισμού Κωμιακή, πάνω από το Σκεπόνι.
Ο οικισμός της Κωμιακής ουδέποτε ονομάστηκε Κορωνίς*. Το όνομα Κορωνίς προσδιορίζει τον Δήμο και αργότερα την Κοινότητα, όχι όμως το χωριό.
Στα επίσημα έγγραφα ίδρυσης του Δήμου Κορωνίδος αναφέρεται ως πρωτεύουσα το χωριό Κωμιακή. Αλλά και στο νόμο με τον οποίο ιδρύθηκαν για πρώτη φορά οι κοινότητες (1912) αναφέρεται η Κοινότητα Κορωνίδος, η οποία περιλαμβάνει τους οικισμούς Κωμιακή, Απόλλωνα και Σκεπόνι.
Το χωριό αναπτύχθηκε και απέκτησε ξεχωριστή σημασία (όπως και τα άλλα γειτονικά χωριά της βόρειας Νάξου), κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών στο Αιγαίο (μέσα 7ου έως μέσα 10ου αι.), όταν οι παράλιοι οικισμοί της ευρύτερης περιοχής εγκαταλείφθησαν από τους κατοίκους τους από τον φόβο των πειρατών και των συχνών επιδρομών, λεηλασιών και αρπαγών ανθρώπων και αγαθών.
Δεν σώθηκαν όμως μέσα στην Κωμιακή σαφή στοιχεία από τους χρόνους εκείνους κατά τους οποίους κτίστηκε πιθανότατα το μοναστήρι της Αγιάς και ίσως ο Άγιος Θεόδωρος στον ομώνυμο όρμο.
Υπάρχει μόνο ο υστεροβυζαντινός ναός της Θεοσκέπαστης, στο κέντρο του χωριού, του οποίου η αρχική φάση (το καθολικό του βόρειου κλίτους που είναι αφιερωμένο στους Ταξιάρχες) ανήκει πιθανόν στους μέσους βυζαντινούς χρόνους.
Λίγο έξω απ’ το χωριό βρίσκεται ο βυζαντινός κοιμητηριακός ναός του Αγίου Γεωργίου, στη δε ευρύτερη ορατή περιοχή ο πιθανότατα βυζαντινός δίκλιτος ναός της Ζωοδόχου Πηγής-Αγίου Κων/νου (Βλακιώτισσας) στη θέση Βλακού και ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου στον Τρούλλο με πολλές σημαντικές τοιχογραφίες.
Αργότερα προς το τέλος του 16ου αι. χτίστηκε το Μοναστήρι της Φανερωμένης.
Η ύπαρξη φράγκικου κάστρου στο κέντρο του χωριού και στο πιο στρατηγικό σημείο του, σημαντικά τμήματα του οποίου διασώζονται, καθώς και οι γραπτές και προφορικές αναφορές για την ύπαρξη μικρού διόροφου πύργου τον οποίο οι κάτοικοι ονομάζουν «πύργο του φράγκου» μέσα στο χωριό και σε συνδυασμό με τους φράγκικους πύργους στο Σκεπόνι του Γριμάλδι, στου Κανά του Ντερεμόν, στην Αγιά των Κόκκων-Σπανών, στο Μαυρομάρι που δεν ολοκληρώθηκε, επιβεβαιώνουν την ανάπτυξη στην περιοχή ισχυρών φεουδαρχικών δομών κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Η ζωή στην περιοχή συνεχίστηκε αδιάκοπα καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας-Φραγκοκρατίας.
Στην Κωμιακή διασώζεται ένα απ’ τα ελάχιστα τούρκικα τοπωνύμια της Νάξου, το τοπωνύμιο Γκισιμές. Έτσι ονομάζεται, ως σήμερα, η περιοχή όπου βρίσκεται η ομώνυμη πηγή-βρύση, από την οποία υδρευόταν το μεγαλύτερο μέρος του χωριού και αρδευόταν πολλά από τα περιβόλια στους πρόποδες του χωριού.
Οι Κωμιακίτες, όπως και οι άλλοι Ναξιώτες, ανέπτυξαν στενές σχέσεις με τα παράλια της Μ. Ασίας, την Πόλη και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου που κι αυτά ήταν στενά δεμένα με τα παράλια της Μ. Ασίας. Μέχρι το 1922 πολλοί Κωμιακίτες πήγαιναν και δούλευαν σε εποχιακές αγροτικές εργασίες στην περιοχή της Σμύρνης και των Βουρλών, όπως και στην Πόλη.
Αποτέλεσμα αυτών των σχέσεων είναι και το γεγονός ότι στην Κωμιακή κατέφυγαν κυνηγημένοι απ’ τους Τούρκους το 1822 τα αδέλφια Μαστροεργάκης και Μαστροκώστας Αγγελής από το Αϊβαλί και δημιούργησαν την πολυπληθή οικογένεια Αγγελή.
Οι Καρούσηδες είναι Χιώτες με ρίζες Μικρασιάτικες.
Οι Μπιτζηλαίοι>Βιτζηλαίοι, με ρίζες απ’ το Αϊβαλί και οι Μπιτζηλάκηδες από την Κρήτη, που αργότερα έγιναν κι αυτοί Μπιτζηλαίοι>Βιτζηλαίοι.
Οι Λεβαϊαννάδες με ρίζες απ’ την Ικαριά. Το αρχικό τους επίθετο ήταν Κόχυλας, επίθετο που και σήμερα συναντάται ευρύτατα στην Ικαρία.
Οι Χατζόπουλοι με ρίζες απ’ την Πόλη.
Οι Κορρέδες με ρίζες από τους Άγιους τόπους.
Οι Χωριανόπουλοι από Πελοπόννησο, όπως και οι Πιτταράδες.
Οι Αλιμπερτάδες και οι Φρατζέσκοι με ρίζες από Φράκγικες οικογένειες φεουδαρχών.
Στην Κωνσταντινούπολη έφυγε σε νεαρή ηλικία και ο Κωμιακίτης Σακελάριος Ι. Χωριανόπουλος, (γεννήθηκε το 1763 στην Κωμιακή) γιος του παπα-Γιάννη Εμμ. Χωριανόπουλου, του γενάρχη των Χωριανοπουλαίων της Κωμιακής (ήρθε από το Χαλκί όπου ήταν παπάς ο πατέρας του και η καταγωγή τους είναι από τη Σπάρτη).
Ο Σακελάριος έγινε μοναχός και ονομάστηκε Άνθιμος. Το 1789 χειροτονήθηκε διάκος και συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Εθνομάρτυρα Γρηγόριο Ε΄. Το 1797 γίνεται πρωτοσύγκελος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και τον ίδιο χρόνο εκλέγεται μητροπολίτης Σμύρνης με την υποστήριξη του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄. Ο Άνθιμος παρέμεινε Μητροπολίτης Σμύρνης επί 24 χρόνια.
Το 1822, όντας φυλακισμένος στην Κωνσταντινούπολη από τους Τούρκους, εκλέχτηκε Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ονομασθείς Άνθιμος Γ΄. Παρέμεινε Πατριάρχης μέχρι το 1824, όταν οι Τούρκοι τον καθαίρεσαν και τον εξόρισαν στα βάθη της Ασίας. Ο Σουλτάνος σχεδίαζε τη δολοφονία του, επειδή αρνιόταν να αποκηρύξει την Επανάσταση του ’21, αλλά φοβήθηκε την αντίδραση των λαών της Ευρώπης.
Ο Άνθιμος πέθανε το 1842 σε ηλικία 80 ετών στη Σμύρνη και τάφηκε στο προαύλιο της αγαπημένης του εκκλησιάς τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο στον απάνω μαχαλά της Σμύρνης. Στο ναό αυτό βρισκόταν αναρτημένο μέχρι το 1922 το πορτραίτο του.
Κατά την ίδια περίοδο της επανάστασης του 1821 πολλοί Ναξιώτες με αρχηγό τον Κωμιακίτη Νικόλαο Μυκώνιο έσπευσαν να πολεμήσουν στον απελευθερωτικό αγώνα του Έθνους και αγωνίστηκαν ηρωικά.
ο Μυκώνιος ανδραγάθησε και τραυματίστηκε σε πολλές ναυμαχίες και μάχες. Ο Νικόλαος Μυκώνιος είναι, μαζί με τον Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο από τον Δαμαριώνα, οι σημαντικότεροι Ναξιώτες αγωνιστές του 1821. Γιος του Νικολάου Μυκωνίου ήταν ο Ελευθέριος Μυκώνιος, στρατηγός και για πολλά χρόνια Βουλευτής Νάξου και Κυκλάδων.
Από τα αναπτυγμένα παράλια της Μ. Ασίας οι Κωμιακίτες και οι άλλοι Ναξιώτες έφεραν πολλά πολιτισμικά στοιχεία και κυρίως μουσικά ακούσματα πάνω στα οποία καλλιέργησαν την παραδοσιάκη μας μουσική.
Ο Κωμιακίτης βιολάτορας Θεοφάνης Παντελιάς ο σημαντικότερος Ναξιώτης βιολιτζής, με τα μουσικά ακούσματα που έφερε απ’ τη Μ. Ασία γύρω στα 1920 με 1925, συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη και τον εμπλουτισμό της παραδοσιακής ναξιώτικης μουσικής.
Η Κωμιακή θεωρείται κοιτίδα της ναξιώτικης μουσικής παράδοσης. Ο Μπιτζηλαιαδίστικος χορός και σκοπός, που μόνο στην Κωμιακή χορευόταν και τραγουδιόταν, είναι χαρακτηριστικό δείγμα του ρόλου που έπαιξαν οι κάτοικοι της περιοχής αυτής στη διαμόρφωση και εξέλιξη της παραδοσιακής ναξιώτικης μουσικής, αυτής που σήμερα την ονομάζουν (κακώς) νησιώτικη μουσική.
Η ιστορία αυτού του τόπου και η πορεία των κατοίκων του διά μέσου των χιλιετιών και των αιώνων είναι σπουδαία και μεγάλη, άγνωστη όμως μέχρι πρόσφατα στους πολλούς.
Χρέος μας είναι να την μελετήσουμε, να την αναδείξουμε και να τη διδάξουμε στις νεότερες γενιές.
του φιλόγου Νίκου Ι. Λεβογιάννη
Πηγή:http://www.drymalianaxos.gr/Komiaki.htm
*Εδώ ο κύριος Λεβογιάννης κάνει λάθος. Ο παλαιός δήμος Κορωνίδας παρέμεινε ενιαίος δήμος μέχρι το 1912 όταν και διασπάστηκε σε τρεις διαφορετικούς δήμους (3): τον δήμο Βόθρων (Βόθροι-Κεραμωτή) με πρωτεύουσα τους Βόθρους, τον δήμο Σκαδού (Σκαδό-Μέση) με πρωτεύουσα το Σκαδό και τον δήμο Κορωνίδας με πρωτεύουσα την Κορωνίδα. Δηλαδή η Κωμιακή όχι μόνο οικειοποιήθηκε το όνομα Κορωνίδα για την ευρύτερη περιοχή της αλλά άλλαξε και το παραδοσιακό όνομα του χωριού.
Πηγή: Β.Δ. 29-8-1912 ΦΕΚ. Α 261/1912)
Ανατολικά μια άλλη χαμηλότερη βουνοσειρά, παράλληλα με αυτή του βουνού «Κόρωνος», που ξεκινά από την βουνοκορφή «Μαυρομάρι», καταλήγει στον απότομο, αλλά και με μικρή κοιλάδα στο κέντρο του «Καλόγερο». Τα απότομα αυτά κορφοβούνια ενδιάμεσα σχηματίζουν βαθιά ρέματα, που συγκλίνουν μέσα απ’ τον «Τρανό Ρυάκα» ή «Κακόρυακα» στην εύφορη κοιλάδα του Απόλλωνα.
Στη δυτική πλευρά του ορεινού συγκροτήματος του βουνού «Κόρωνος», με ορίζοντα δηλ. τη θαλάσσια έκταση μεταξύ Πάρου-Μυκόνου, σχηματίζονται μερικά εγκάρσια παράβουνα με ενδιάμεσες δροσερές ρεματοκοιλάδες.
Σημαντικότερες είναι οι περιοχές Σκεπόνι, Μυρίσης, Κανάς, Αμπράμ, Κάμπος, Χίλια Βρύση, Φανερωμένη, και βορειότερα η μαγευτική Αγιά, ο Φαρακλός, οι Αρέλες.
Στα χαμηλότερα διαμορφώνονται αλλεπάλληλοι γραφικοί όρμοι, με καταγάλανα νερά και μικρές αμμώδεις παραλίες (Χίλια Βρύση, Κάμπος, Αμπράμ, Άης Θόδωρος, Απόλλωνας) συνεχόμενες σ’ αυτούς μικρές κοιλάδες με αμπελοσκεπείς πλαγιές, αλλά και σχετικά πεδινές εκτάσεις (Κάμπος, Φανερωμένη).
Το γραφικό παραδοσιακό χωριό της Κωμιακής είναι χτισμένο σε υψόμετρο 650-700 μέτρα, έχει ανοικτό ορίζοντα προς το Ικάριο πέλαγος, είναι όμως αθέατο από τις παράλιες περιοχές. Οι γύρω απ’ το χωριό πλαγιές είναι εύφορες, κατάφυτες από πλατάνια, δρυς, ασφονταμιές, ασπαρθιές, ελιές, οπωροφόρα δένδρα και θάμνους, με πολλά αμπέλια, περιβόλια, πηγές, νερόμυλους. Τα ρέματα ενώνονται με τον «Τρανό Ρυάκα» ή «Κακόργυακα» που εκβάλει στον όρμο του Απόλλωνα.
Ο τόπος έχει κατοικηθεί από τους προϊστορικούς ήδη χρόνους, όπως καταδεικνύεται από την ανεύρεση τριών τάφων τους οποίους ανέσκαψε το 1908 ο Κλων Στέφανος στη θέση Φερεντάκη, πίσω απ’ την εκκλησία του Αγίου Κων/νου νότια του οικισμού της Κωμιακής, αλλα και σε άλλα σημεία της ευρύτερης περιοχής, οι οποίοι χρονολογούνται στην εποχή 2770-2300 π.Χ.
Πανάρχαιος είναι και ο μνημειώδης θολωτός Μυκηναϊκός τάφος της Κωμιακής, ο οποίος βρίσκεται στην κατάφυτη κοιλάδα του Αξού στη βορινή πλευρά του οικισμού, σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων από τα όρια του οικισμού, κοντά στη βρύση της Χωστής.
Ο θολωτός μυκηναϊκός τάφος της Κωμιακής από το μέγεθός του (3,40 μ. η διάμε-τρος, 2,60 το ύψος) και από την αρχιτεκτονική του δείχνει ότι δεν είναι τάφος ενός κοινού θνητού.
Ο τάφος χρονολογείται στην Υστεροελλαδική Ι και την ΥΕ ΙΙ περίοδο, περίπου στο τέλος του 15ου αι. π.Χ. Με βάση αυτή την χρονολόγηση ο τάφος πιθανώς είναι σύγχρονος με την πρώτη ακμή του μετέπειτα μεγάλου αστικού κέντρου στη Γρόττα της Νάξου. Ο θολωτός τάφος ανασκάφηκε το 1908 από τον αρχαιολόγο Κλων Στέφανο, αλλά για πολλές δεκαετίες λησμονήθηκε τόσο από τους αρχαιολόγους, όσο και από τους ντόπιους. Το 1995 ύστερα από πολύμηνες προσπάθειες εντοπίστηκε από τον φιλόλογο Νίκο Ι. Λεβογιάννη χωμένος μέσα σε πέτρες και θάμνους και στη συνέχεια ανοίχτηκε, καθαρίστηκε και έγινε επισκέψιμος στο κοινό. Ήδη εκατοντάδες τουρίστες κάθε καλοκαίρι τον επισκέπτονται.
Το μοναδικό αυτό μνημείο δεν μπορεί παρά να είναι ο τάφος κάποιου τοπικού άρχοντα, κάποιας οικογένειας επιφανών προσώπων της περιοχής, όπως εξάλλου συμβαίνει και με όλους τους μυκηναϊκούς τάφους που βρέθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Το όνομα αυτού του τοπικού άρχοντα δεν προκύπτει από τα φτωχικά ευρήματα του τάφου, ο οποίος βρέθηκε από τον αρχαιολόγο που τον ανέσκαψε «αρχαιόθεν σεσυλημένος», αλλά πιθανώς συνδέεται με το τοπωνύμιο της περιοχής «Αξός», το οποίο έμεινε στη μνήμη των κατοίκων της περιοχής και συνδέθηκε, τόσο με τον τάφο, όσο και με την τοποθεσία γύρω από τον τάφο.
Πολλοί από τους ηλικιωμένους κατοίκους της «απάνω γειτονιάς» του χωριού, που συνορεύει με την περιοχή, ονομάζουν Αξό τον ίδιο τον τάφο. Η ιδιοκτήτρια του αμπελιού Καλλιόπη Ιω. Μουστάκα, (πέθανε το 1997 σε ηλικία 88 ετών), αλλά και πολλοί κα΄τοικοι της γειτονιάς, μου αφηγήθηκαν ότι: «οι παλαιοί ρίχνανε τα ρούχα των απεθαμένων στον Αξό, μια μεγάλη τρύπα στην άκρια ενός αμπελιού εκεί κοντά στη βρύση τση Χωστής». Πρόκειται για την τρύπα που άνοιξαν αρχαιοκάπηλοι κατά την αρχαιότητα στο επάνω μέρος της νότιας πλευράς του τάφου και εισήλθαν στο εσωτερικό του. Η ύπαρξη του θολωτού μυκηναϊκού τάφου στην τοποθεσία Αξός μας οδηγεί στην εκτίμηση ότι κάποιος επιφανής, κάποιος άρχοντας, πιθανώς ονομαζόμενος Αξός, μπορεί να έζησε και να πέθανε κατά τη μακρινή αρχαιότητα στην περιοχή αυτή και το όνομά του να έμεινε εκεί ως ανάμνηση.
Η ονομασία Αξός «στον Αξό» αναφέρεται και σε παλαιά έγγραφα (προικοσύμφωνα, πωλητήρια κ.λπ.).
Γλωσσολογικά το τοπωνύμιο «Αξός» συνδέεται άμεσα με το όνομα «Νάξος». Παλιοί Ναξιώτες φιλόλογοι ( Ζ. Φραγκίσκος, Δ. Οικονομίδης κ.α.) καταγράφουν την εξέλιξη του ονόματος της Νάξου ως εξής: Νάξος > Αξία > Αξιά > Άξος. Είναι φανερό ότι το Αξός ταυτίζεται με το Άξος με καταβιβασμό του τόνου, γλωσσικό φαινόμενο πολύ συχνό, όπως και το το γλωσσικό φαινόμεο της προσθήκης του αρχικού Ν στο όνομα Νάξος, η οποία ερμηνεύεται ως «κατ’ αιτιατικήν συνεκφορά». Το φαινόμενο της «κατ’ αιτιατικήν συνεκφοράς» του ν συναντάται συχνά στο γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής: αγωγός>αωός>αός> (υδραύλακας), τον αό> το ναό> ο ναός.
Κατά την αρχαία παράδοση ο Νάξος ήταν ο επικεφαλής των πρώτων οικιστών της Νάξου. Σύμφωνα με άλλο μύθο ο Νάξος ή Αξός ή Όαξος ήταν γιος του Απόλλωνα από τον έρωτά του με την κόρη του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα Ακάλλη.
Το τοπωνύμιο «Αξός» συναντάται στην Κρήτη όπου επίσης συνδέεται και συγχέεται με την αρχαία πόλη Νάξο στην Κρήτη και στην Καπαδοκία της Μ. Ασίας όπου υπήρχε ελληνικό χωριό ονομαζόμενο επίσης «Αξός», το οποίο οι ντόπιοι ονόμαζαν και Ναξό.
Και τα τρία αυτά τοπωνύμια, Αξός στην Κωμιακή Νάξου, Αξός στην Καππαδοκία και Αξός στην Κρήτη, συνδέονται γλωσσικάμε το όνομα Νάξος. Και τα τρία δε είναι προελληνικά.
Στην ευρύτερη περιοχή της Κωμιακής διασώζονται επίσης πλήθος ερειπωμένων κτισμάτων και έργων, τα ελληνικά (κάστρα προϊστορικά στις τοποθεσίες Κανάς, γυναικόπετρα πάνω απ’ τον οικισμό Χίλια Βρύση), τα χαλκιδιά (ορυχεία και εργαστήρια χαλκού στον Απόλλωνα), τα κεραμειά, τα λιοτρίβια, τα καμίνια, οι φούρνοι, οι νερόμυλοι, οι ληνούδες, οι μάντρες, οι μιτάτοι, οι προστιάδες, οι διάσπαρτοι παντού αρχαίοι τάφοι και τα συγκροτημένα αρχαία νεκροταφεία (υπάρχουν πολλά τοπωνύμια που ονομάζονται «στο μνημόρι», όπου υπάρχουν διάσπαρτοι συλημένοι προϊστορικοί τάφοι) σε πολλές περιοχές της περιφέρειας Κωμιακής και άλλα μνημεία, καθώς και πολλά αρχαία τοπωνύμια, τα οποία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η περιοχή κατοικείται από ανθρώπους αδιάκοπα επί χιλιάδες χρόνια.
Στη βουνοκορφή πάνω απ’ τον όρμο του Απόλλωνα, τον «Καλόερο», σώζονται σε μεγάλη έκταση τα ερείπια του προϊστορικού κάστρου του Καλογέρου. Πρόκειται για ένα κάστρο τεράστιο σε έκταση, το οποίο λειτούργησε ως παρατηρητήριο και φρούριο από τους προϊστορικούς μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους και την τουρκοκρατία.
Στη θέση «Καστράκι», αλλά και σε όλη την έκταση που είναι κτισμένος ο οικισμός του Απόλλωνα και μέχρι τον όρμο «Στσ’ Αφόρμους»δυτικά του οικισμού, εκτείνεται το αρχαίο λατομείο του Απόλλωνα, με τον υπερμεγέθη κούρο (11 μέτρα) από τους αρχαιότερους στον ελληνι κό χώρο, αφιερωμένο στο θεό Διόνυσο. Στην κορυφή του λόφου «Καστράκι» και στη θέση «γράμματα» βρίσκεται η επιγραφή «όρος ιερόν χωρίου Απόλλωνος».
Στη θέση «γράμματα» υπήρχε πιθανότατα ιερό αφιερωμένο στον Θεό Απόλλωνα. Το όνομα του οικισμού προέρχεται πιθανότατα από την αρχαία αυτή επιγραφή που χρονολογείται στα τέλη του 5ου και τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ.. Στον χώρο γύρω από τον κούρο υπάρχουν ως σήμερα έντονα τα σημάδια και τα απομεινάρια των εκτεταμένων δραστηριοτήτων του αρχαίου λατομείου στα 300 περίπου χρόνια που λειτούργησε (6ος, 5ος και 4ος αι. π.Χ.). Είναι εκατοντάδες οι μαρμάρινοι ημικατεργασμένοι όγκοι που αποκόπηκαν από εκεί και μεταφέρθηκαν στη Δήλο, την πόλη της Νάξου, τη Θήρα, τη Σάμο, την Κάτω Ιταλία, και σε άλλα μέρη του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Στα δυο πανάρχαια λατομεία της Νάξου, στον Απόλλωνα και στο Φλεριό (Μέλανες-Ποταμιά) γεννήθηκε η μεγαλύτερη τέχνη της αρχαιότητας, η ελληνική μαρμαρογλυπτική. Από τα δυο αυτά αρχαία λατομεία προέρχονται τα περισσότερα μαρμάρινα έργα και μνημεία που βρίσκονται στο ιερό νησί των αρχαίων Ελλήνων τη Δήλο, αλλά και δεκάδες κούροι που μεταφέρθηκαν στις περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Εκτεταμένα απομεινάρια του υποτυπώδους αρχαίου λιμανιού του Απόλλωνα βρίσκονται στη θέση «Μάρμαρα», στην ακτή μπροστά από το παλιό ξενοδοχείο «Ματζάκου». Σώζεται σε μεγάλη έκταση ο μόλος του αρχαίου λιμανιού τον οποίο οι ντόπιοι ονομάζουν «στα μάρμαρα». Ο μόλος είναι κατασκευασμένος από μεγάλους μισοκατεργασμένους μαρμάρινους ογκόλιθους που τους «κατρακύλησαν» εκεί από το παρακείμενο αρχαίο λατομείο, το οποίο έφθανε μέχρι τη θάλασσα. Εκεί στην ακτή μπροστά στο ξενοδοχείο «Ματζάκου» κατέληγε και ο «αρχαίος δρόμος» πάνω στον οποίο μετέφεραν με το σύστημα της διολίσθησης τους ημίεργους κούρους και τους μαρμάρινους όγκους και τους φόρτωναν για να τους μεταφέρουν στη Δήλο και αλλού.
Ίχνη του «αρχαίου δρόμου» βρέθηκαν γύρω στα 1970 κατά τη διάνοιξη των θεμελίων των παρακείμενων οικοδομών (παλιό ξενοδοχείο «Ματζάκου» και ξενοδοχείου «Άδωνις»). Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ντόπιων ο «αρχαίος δρόμος» ήταν πλακοστρωμένος με πλάκες από μάρμαρο. Ο αρχαίος δρόμος¨» ήταν μαρμαροστρωμένο φαρδύ μονοπάτι που ξεκινούσε από το εσωτερικό του αρχαίου λατομείου και έφθανε μέχρι την ακτή μπροστά στον αρχαίο μόλο. Μαρμαροστρωμένος δρόμος που συναντάται και σε άλλα αρχαία λατομεία
Το τοπωνύμιο Κωμιακή, η ονομασία του χωριού παραπέμπει στην ύπαρξη αρχαίου οικισμού εκεί που έφερε το όνομα Κώμη, γύρω απ’ τον οποίο αναπτύχθηκαν μικρότεροι οικισμοί, το Σκεπόνι, ο Απόλλωνας, ο Μυρίσης κ.α.
Το τοπωνύμιο Κωμιακή συναντάται καταγραμμένο σε έγγραφα από το 1537 και αυτό είναι το παλαιό όνομα του χωριού και της ευρύτερης περιοχής.
Το όνομα Κορωνίς-Κορωνίδα εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1834, όταν ιδρύθηκαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος οι πρώτοι δήμοι και ανάμεσα σ’ αυτούς ο Δήμος Κορωνίδος Νάξου με πρωτεύουσα την Κωμιακή.
Έχει προφανώς σχέση με τη νύμφη Κορωνίδα, τροφό του Απόλλωνα, που κατά την παράδοση ζούσε στο βουνό «Κόρωνος» η ψηλότερη κορυφή του οποίου βρίσκεται νότια του οικισμού Κωμιακή, πάνω από το Σκεπόνι.
Ο οικισμός της Κωμιακής ουδέποτε ονομάστηκε Κορωνίς*. Το όνομα Κορωνίς προσδιορίζει τον Δήμο και αργότερα την Κοινότητα, όχι όμως το χωριό.
Στα επίσημα έγγραφα ίδρυσης του Δήμου Κορωνίδος αναφέρεται ως πρωτεύουσα το χωριό Κωμιακή. Αλλά και στο νόμο με τον οποίο ιδρύθηκαν για πρώτη φορά οι κοινότητες (1912) αναφέρεται η Κοινότητα Κορωνίδος, η οποία περιλαμβάνει τους οικισμούς Κωμιακή, Απόλλωνα και Σκεπόνι.
Το χωριό αναπτύχθηκε και απέκτησε ξεχωριστή σημασία (όπως και τα άλλα γειτονικά χωριά της βόρειας Νάξου), κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών στο Αιγαίο (μέσα 7ου έως μέσα 10ου αι.), όταν οι παράλιοι οικισμοί της ευρύτερης περιοχής εγκαταλείφθησαν από τους κατοίκους τους από τον φόβο των πειρατών και των συχνών επιδρομών, λεηλασιών και αρπαγών ανθρώπων και αγαθών.
Δεν σώθηκαν όμως μέσα στην Κωμιακή σαφή στοιχεία από τους χρόνους εκείνους κατά τους οποίους κτίστηκε πιθανότατα το μοναστήρι της Αγιάς και ίσως ο Άγιος Θεόδωρος στον ομώνυμο όρμο.
Υπάρχει μόνο ο υστεροβυζαντινός ναός της Θεοσκέπαστης, στο κέντρο του χωριού, του οποίου η αρχική φάση (το καθολικό του βόρειου κλίτους που είναι αφιερωμένο στους Ταξιάρχες) ανήκει πιθανόν στους μέσους βυζαντινούς χρόνους.
Λίγο έξω απ’ το χωριό βρίσκεται ο βυζαντινός κοιμητηριακός ναός του Αγίου Γεωργίου, στη δε ευρύτερη ορατή περιοχή ο πιθανότατα βυζαντινός δίκλιτος ναός της Ζωοδόχου Πηγής-Αγίου Κων/νου (Βλακιώτισσας) στη θέση Βλακού και ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου στον Τρούλλο με πολλές σημαντικές τοιχογραφίες.
Αργότερα προς το τέλος του 16ου αι. χτίστηκε το Μοναστήρι της Φανερωμένης.
Η ύπαρξη φράγκικου κάστρου στο κέντρο του χωριού και στο πιο στρατηγικό σημείο του, σημαντικά τμήματα του οποίου διασώζονται, καθώς και οι γραπτές και προφορικές αναφορές για την ύπαρξη μικρού διόροφου πύργου τον οποίο οι κάτοικοι ονομάζουν «πύργο του φράγκου» μέσα στο χωριό και σε συνδυασμό με τους φράγκικους πύργους στο Σκεπόνι του Γριμάλδι, στου Κανά του Ντερεμόν, στην Αγιά των Κόκκων-Σπανών, στο Μαυρομάρι που δεν ολοκληρώθηκε, επιβεβαιώνουν την ανάπτυξη στην περιοχή ισχυρών φεουδαρχικών δομών κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Η ζωή στην περιοχή συνεχίστηκε αδιάκοπα καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας-Φραγκοκρατίας.
Στην Κωμιακή διασώζεται ένα απ’ τα ελάχιστα τούρκικα τοπωνύμια της Νάξου, το τοπωνύμιο Γκισιμές. Έτσι ονομάζεται, ως σήμερα, η περιοχή όπου βρίσκεται η ομώνυμη πηγή-βρύση, από την οποία υδρευόταν το μεγαλύτερο μέρος του χωριού και αρδευόταν πολλά από τα περιβόλια στους πρόποδες του χωριού.
Οι Κωμιακίτες, όπως και οι άλλοι Ναξιώτες, ανέπτυξαν στενές σχέσεις με τα παράλια της Μ. Ασίας, την Πόλη και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου που κι αυτά ήταν στενά δεμένα με τα παράλια της Μ. Ασίας. Μέχρι το 1922 πολλοί Κωμιακίτες πήγαιναν και δούλευαν σε εποχιακές αγροτικές εργασίες στην περιοχή της Σμύρνης και των Βουρλών, όπως και στην Πόλη.
Αποτέλεσμα αυτών των σχέσεων είναι και το γεγονός ότι στην Κωμιακή κατέφυγαν κυνηγημένοι απ’ τους Τούρκους το 1822 τα αδέλφια Μαστροεργάκης και Μαστροκώστας Αγγελής από το Αϊβαλί και δημιούργησαν την πολυπληθή οικογένεια Αγγελή.
Οι Καρούσηδες είναι Χιώτες με ρίζες Μικρασιάτικες.
Οι Μπιτζηλαίοι>Βιτζηλαίοι, με ρίζες απ’ το Αϊβαλί και οι Μπιτζηλάκηδες από την Κρήτη, που αργότερα έγιναν κι αυτοί Μπιτζηλαίοι>Βιτζηλαίοι.
Οι Λεβαϊαννάδες με ρίζες απ’ την Ικαριά. Το αρχικό τους επίθετο ήταν Κόχυλας, επίθετο που και σήμερα συναντάται ευρύτατα στην Ικαρία.
Οι Χατζόπουλοι με ρίζες απ’ την Πόλη.
Οι Κορρέδες με ρίζες από τους Άγιους τόπους.
Οι Χωριανόπουλοι από Πελοπόννησο, όπως και οι Πιτταράδες.
Οι Αλιμπερτάδες και οι Φρατζέσκοι με ρίζες από Φράκγικες οικογένειες φεουδαρχών.
Στην Κωνσταντινούπολη έφυγε σε νεαρή ηλικία και ο Κωμιακίτης Σακελάριος Ι. Χωριανόπουλος, (γεννήθηκε το 1763 στην Κωμιακή) γιος του παπα-Γιάννη Εμμ. Χωριανόπουλου, του γενάρχη των Χωριανοπουλαίων της Κωμιακής (ήρθε από το Χαλκί όπου ήταν παπάς ο πατέρας του και η καταγωγή τους είναι από τη Σπάρτη).
Ο Σακελάριος έγινε μοναχός και ονομάστηκε Άνθιμος. Το 1789 χειροτονήθηκε διάκος και συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Εθνομάρτυρα Γρηγόριο Ε΄. Το 1797 γίνεται πρωτοσύγκελος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και τον ίδιο χρόνο εκλέγεται μητροπολίτης Σμύρνης με την υποστήριξη του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄. Ο Άνθιμος παρέμεινε Μητροπολίτης Σμύρνης επί 24 χρόνια.
Το 1822, όντας φυλακισμένος στην Κωνσταντινούπολη από τους Τούρκους, εκλέχτηκε Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ονομασθείς Άνθιμος Γ΄. Παρέμεινε Πατριάρχης μέχρι το 1824, όταν οι Τούρκοι τον καθαίρεσαν και τον εξόρισαν στα βάθη της Ασίας. Ο Σουλτάνος σχεδίαζε τη δολοφονία του, επειδή αρνιόταν να αποκηρύξει την Επανάσταση του ’21, αλλά φοβήθηκε την αντίδραση των λαών της Ευρώπης.
Ο Άνθιμος πέθανε το 1842 σε ηλικία 80 ετών στη Σμύρνη και τάφηκε στο προαύλιο της αγαπημένης του εκκλησιάς τον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο στον απάνω μαχαλά της Σμύρνης. Στο ναό αυτό βρισκόταν αναρτημένο μέχρι το 1922 το πορτραίτο του.
Κατά την ίδια περίοδο της επανάστασης του 1821 πολλοί Ναξιώτες με αρχηγό τον Κωμιακίτη Νικόλαο Μυκώνιο έσπευσαν να πολεμήσουν στον απελευθερωτικό αγώνα του Έθνους και αγωνίστηκαν ηρωικά.
ο Μυκώνιος ανδραγάθησε και τραυματίστηκε σε πολλές ναυμαχίες και μάχες. Ο Νικόλαος Μυκώνιος είναι, μαζί με τον Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο από τον Δαμαριώνα, οι σημαντικότεροι Ναξιώτες αγωνιστές του 1821. Γιος του Νικολάου Μυκωνίου ήταν ο Ελευθέριος Μυκώνιος, στρατηγός και για πολλά χρόνια Βουλευτής Νάξου και Κυκλάδων.
Από τα αναπτυγμένα παράλια της Μ. Ασίας οι Κωμιακίτες και οι άλλοι Ναξιώτες έφεραν πολλά πολιτισμικά στοιχεία και κυρίως μουσικά ακούσματα πάνω στα οποία καλλιέργησαν την παραδοσιάκη μας μουσική.
Ο Κωμιακίτης βιολάτορας Θεοφάνης Παντελιάς ο σημαντικότερος Ναξιώτης βιολιτζής, με τα μουσικά ακούσματα που έφερε απ’ τη Μ. Ασία γύρω στα 1920 με 1925, συνέβαλε καθοριστικά στην εξέλιξη και τον εμπλουτισμό της παραδοσιακής ναξιώτικης μουσικής.
Η Κωμιακή θεωρείται κοιτίδα της ναξιώτικης μουσικής παράδοσης. Ο Μπιτζηλαιαδίστικος χορός και σκοπός, που μόνο στην Κωμιακή χορευόταν και τραγουδιόταν, είναι χαρακτηριστικό δείγμα του ρόλου που έπαιξαν οι κάτοικοι της περιοχής αυτής στη διαμόρφωση και εξέλιξη της παραδοσιακής ναξιώτικης μουσικής, αυτής που σήμερα την ονομάζουν (κακώς) νησιώτικη μουσική.
Η ιστορία αυτού του τόπου και η πορεία των κατοίκων του διά μέσου των χιλιετιών και των αιώνων είναι σπουδαία και μεγάλη, άγνωστη όμως μέχρι πρόσφατα στους πολλούς.
Χρέος μας είναι να την μελετήσουμε, να την αναδείξουμε και να τη διδάξουμε στις νεότερες γενιές.
του φιλόγου Νίκου Ι. Λεβογιάννη
Πηγή:http://www.drymalianaxos.gr/Komiaki.htm
*Εδώ ο κύριος Λεβογιάννης κάνει λάθος. Ο παλαιός δήμος Κορωνίδας παρέμεινε ενιαίος δήμος μέχρι το 1912 όταν και διασπάστηκε σε τρεις διαφορετικούς δήμους (3): τον δήμο Βόθρων (Βόθροι-Κεραμωτή) με πρωτεύουσα τους Βόθρους, τον δήμο Σκαδού (Σκαδό-Μέση) με πρωτεύουσα το Σκαδό και τον δήμο Κορωνίδας με πρωτεύουσα την Κορωνίδα. Δηλαδή η Κωμιακή όχι μόνο οικειοποιήθηκε το όνομα Κορωνίδα για την ευρύτερη περιοχή της αλλά άλλαξε και το παραδοσιακό όνομα του χωριού.
Πηγή: Β.Δ. 29-8-1912 ΦΕΚ. Α 261/1912)
Subscribe to:
Posts (Atom)
