The unofficial webpage of the Naxian village Apollon, in the northest region of the island is here to provide you with historic, cultural and touristic information about the village and it's inhabitants. We are sorry to say that temporarily the historic information demand a profound knowlegde of the Greek languange but we promise that soon this is going to change. Thank you for visiting us and enjoy!
Christos Sideris
Η ανεπίσημη Ιστοσελίδα του επινείου της Κωμιακής Νάξου Απόλλωνα φιλοδοξεί να σας προμηθεύσει με ιστορικές, πολιτισμικές και τουριστικές πληροφορίες για το χωριό και τους κατοίκους του. Σας ευχαριστούμε που μας επισκεφθήκατε, καλή περιήγηση.
Χρήστος Σιδερής
Showing posts with label Νάξος. Show all posts
Showing posts with label Νάξος. Show all posts
Συνέδριο : Η Νάξος διά μέσω των αιώνων στην Κωμιακή Νάξου
Από 4 έως 7 Σεπτεμβρίου 2008, θα πραγματοποιηθεί το Δ Παναξιακό Συνέδριο στην Κωμιακή με θέμα << Η ΝΑΞΟΣ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ> στο οποίο συμμετέχουν πολλοί και σπουδαίοι ομιλητές από την Νάξο αλλά και μη Νάξιοι ενώ σημαντική είναι και η συμμετοχή ξένων ομιλητών.
Το συνέδριο θα φιλοξενηθεί στο Δημοτικό σχολείο Κωμιακής. Είναι κρίμα που το φυλλάδιο του συνεδρίου δεν κυκλοφόρησε και σε ηλεκτρονική έκδοση εκτός από έντυπη έτσι ώστε να μπορεί να αναρτηθεί στα ενδιαφερόμενα μπλογκ και όχι μόνο. Παρεκτός και υπάρχει και δεν μπόρεσα να το εντοπίσω στο διαδίκτυο μετα από αληθινά ενδελεχή έρευνα!
Ανεξάρτητα πάντως από αυτό το συνέδριο είναι ένα εργαλείο που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε περισσότερο την ιστορία μας.
Χρήστος Σιδερής
Το συνέδριο θα φιλοξενηθεί στο Δημοτικό σχολείο Κωμιακής. Είναι κρίμα που το φυλλάδιο του συνεδρίου δεν κυκλοφόρησε και σε ηλεκτρονική έκδοση εκτός από έντυπη έτσι ώστε να μπορεί να αναρτηθεί στα ενδιαφερόμενα μπλογκ και όχι μόνο. Παρεκτός και υπάρχει και δεν μπόρεσα να το εντοπίσω στο διαδίκτυο μετα από αληθινά ενδελεχή έρευνα!
Ανεξάρτητα πάντως από αυτό το συνέδριο είναι ένα εργαλείο που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε περισσότερο την ιστορία μας.
Χρήστος Σιδερής
Apollon from Kalogeros Mountain - Ο Απόλλωνας από το βουνό Καλόγερος
Πηγή: http://www.sideris.de/apollon/index1_gr.html
Απόλλωνας Νάξου
Ο Απόλλωνας Νάξου είναι παραλιακό χωριό στον ομώνυμο όρμο της ΒΒΑ. Νάξου. Αποτελεί το επίνειο της Κωμιακής Νάξου. Στο μυχό του όρμου αυτού βρίσκονται αρχαία λατομεία σπάνια εκμεταλευόμενα. Επίσης επί του δυτικού υψώματος και σχετικά κοντα στο χωριό βρίσκεται αρχαίο κολοσσιαίο άγαλμα κούρου σε ύπτια θέση.
Ο Απόλλωνας Νάξου αποτελούσε παλαιότερα λιμένα προσέγγισης των πλοίων που εκτελούσαν την "άγονη γραμμή" των Κυκλάδων. Μέχρι περίπου το 1960 όπου και άρχισε η διάνοιξη αμαξωτού δρόμου από στρατιωτική μονάδα (ΜΟΜΑ), το χωριό αυτό συνδέονταν με τα γύρω χωριά με ημιονική οδό.
Σήμερα ο Απόλλωνας Νάξου υπάγεται στο Δήμο Δρυμαλίας Νάξου και έχει εξελιχθεί σ΄ ένα τουριστικό θέρετρο με πολλές παραλιακές ταβέρνες και καφενεία. Υφίσταται μικρός προβλήτας που εξυπηρετεί κυρίως αλιευτικά σκάφη και μικρά θαλαμηγά. Ο ομώνυμος όρμος είναι αρκετά ευρύς για θαλάσσια σπορ και παρέχει ασφάλεια κυρίως σε νότιους και νοτιοδυτικούς ανέμους. Το 1955 αριθμούσε περίπου 90 κατοίκους που κύριες ασχολίες τους ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Στην απογραφή του 2001 αριθμούσε 104 κατοίκους.
Ο Απόλλωνας Νάξου συνδέεται με τη Χώρα Νάξου και με όλα τ΄ άλλα χωριά με τον δυτικό οδικό άξονα (Χώρα Νάξου- Εγγαρές - Απόλλωνας) και με τον κεντρικό άξονα (Χώρα Νάξου - Σταυρός Κεραμωτής - Απόλλωνας).
Ο Κούρος του ΑπόλλωναΔυτικά και πάνω από το παραθαλάσσιο χωριό Απόλλωνα βρίσκεται ένα από τα δυο αρχαία λατομεία της Νάξου στα οποία πρωτοξεκίνησε η μεγαλύτερη τέχνη της αρχαιότητας, η μαρμαρογλυπτική. Οί "κούροι" της Νάξου είναι οι αρχαιότεροι στον ελληνικό κόσμο και από το αρχαίο αυτό λατομείο του Απόλλωνα μεταφέρθηκαν στη Δήλο, αλλα και σε άλλα μέρη εκατοντάδες ημίεργα αγάλματα και μαρμάρινοι όγκοι. Στο αρχαίο λατομείο του Απόλλωνα έχει απομείνει ο υπερμεγέθης κούρος (11 μέτρα) του Θεού Διονύσου, δεκάδες τομές στα μάρμαρα και πολλά κομμάτια από μέλη αρχιτεκτονικά, αλλά και απομεινάρια από ημίεργους κούρους.
Στην κορυφή του λόφου του λατομείου υπάρχει η επιγραφή "όρος χωρίου ιερού Απόλλωνος" που χρονολογείται στον 5ο προς 4ο αιώνα π. Χ. και πιθανώς ανήκει σε ιερό του Θεού που υπήρχε εκεί. Στο βουνό "Καλόγερος" ανατολικά του όρμου του Απόλλωνα κείτονται τα ερείπια του "κάστρου του Καλοέρου", που λειτουργούσε από την προϊστορική εποχή ως τους βυζαντινούς χρόνους και την τουρκοκρατία. Σώζονται ένας προϊστορικός πύργος με κυκλώπεια τείχη και μερικές από τις εγκαταστάσεις των βυζαντινών χρόνων (πύργοι, δωμάτια και δεξαμενές). Τελευταία εντοπίστηκαν τα απομεινάρια (παλιός μόλος) του "αρχαίου λιμανιού του Απόλλωνα" από το οποίο φορτώνονταν στην αρχαιότητα οι μαρμάρινοι όγκοι και τα αγάλματα για να μεταφερθούν διά θαλάσσης στη Δήλο και αλλού. Έχει εντοπιστεί επίσης το μαρμάρινο καλντερίμι πάνω στο οποίο μετέφεραν στη θάλασσα με το σύστημα της διολίσθησης τους μαρμάρινους όγκους για φόρτωση. Άλλα προϊστορικά κάστρα βρίσκονται στις περιοχές Μυρίση-Κανά και γυναικόπετρα (Ελληνικά).
Ανακτήθηκε από "http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%BB%CF%89%CE%BD%CE%B1%CF%82_%CE%9D%CE%AC%CE%BE%CE%BF%CF%85"
Ο Απόλλωνας Νάξου αποτελούσε παλαιότερα λιμένα προσέγγισης των πλοίων που εκτελούσαν την "άγονη γραμμή" των Κυκλάδων. Μέχρι περίπου το 1960 όπου και άρχισε η διάνοιξη αμαξωτού δρόμου από στρατιωτική μονάδα (ΜΟΜΑ), το χωριό αυτό συνδέονταν με τα γύρω χωριά με ημιονική οδό.
Σήμερα ο Απόλλωνας Νάξου υπάγεται στο Δήμο Δρυμαλίας Νάξου και έχει εξελιχθεί σ΄ ένα τουριστικό θέρετρο με πολλές παραλιακές ταβέρνες και καφενεία. Υφίσταται μικρός προβλήτας που εξυπηρετεί κυρίως αλιευτικά σκάφη και μικρά θαλαμηγά. Ο ομώνυμος όρμος είναι αρκετά ευρύς για θαλάσσια σπορ και παρέχει ασφάλεια κυρίως σε νότιους και νοτιοδυτικούς ανέμους. Το 1955 αριθμούσε περίπου 90 κατοίκους που κύριες ασχολίες τους ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία. Στην απογραφή του 2001 αριθμούσε 104 κατοίκους.
Ο Απόλλωνας Νάξου συνδέεται με τη Χώρα Νάξου και με όλα τ΄ άλλα χωριά με τον δυτικό οδικό άξονα (Χώρα Νάξου- Εγγαρές - Απόλλωνας) και με τον κεντρικό άξονα (Χώρα Νάξου - Σταυρός Κεραμωτής - Απόλλωνας).
Ο Κούρος του ΑπόλλωναΔυτικά και πάνω από το παραθαλάσσιο χωριό Απόλλωνα βρίσκεται ένα από τα δυο αρχαία λατομεία της Νάξου στα οποία πρωτοξεκίνησε η μεγαλύτερη τέχνη της αρχαιότητας, η μαρμαρογλυπτική. Οί "κούροι" της Νάξου είναι οι αρχαιότεροι στον ελληνικό κόσμο και από το αρχαίο αυτό λατομείο του Απόλλωνα μεταφέρθηκαν στη Δήλο, αλλα και σε άλλα μέρη εκατοντάδες ημίεργα αγάλματα και μαρμάρινοι όγκοι. Στο αρχαίο λατομείο του Απόλλωνα έχει απομείνει ο υπερμεγέθης κούρος (11 μέτρα) του Θεού Διονύσου, δεκάδες τομές στα μάρμαρα και πολλά κομμάτια από μέλη αρχιτεκτονικά, αλλά και απομεινάρια από ημίεργους κούρους.
Στην κορυφή του λόφου του λατομείου υπάρχει η επιγραφή "όρος χωρίου ιερού Απόλλωνος" που χρονολογείται στον 5ο προς 4ο αιώνα π. Χ. και πιθανώς ανήκει σε ιερό του Θεού που υπήρχε εκεί. Στο βουνό "Καλόγερος" ανατολικά του όρμου του Απόλλωνα κείτονται τα ερείπια του "κάστρου του Καλοέρου", που λειτουργούσε από την προϊστορική εποχή ως τους βυζαντινούς χρόνους και την τουρκοκρατία. Σώζονται ένας προϊστορικός πύργος με κυκλώπεια τείχη και μερικές από τις εγκαταστάσεις των βυζαντινών χρόνων (πύργοι, δωμάτια και δεξαμενές). Τελευταία εντοπίστηκαν τα απομεινάρια (παλιός μόλος) του "αρχαίου λιμανιού του Απόλλωνα" από το οποίο φορτώνονταν στην αρχαιότητα οι μαρμάρινοι όγκοι και τα αγάλματα για να μεταφερθούν διά θαλάσσης στη Δήλο και αλλού. Έχει εντοπιστεί επίσης το μαρμάρινο καλντερίμι πάνω στο οποίο μετέφεραν στη θάλασσα με το σύστημα της διολίσθησης τους μαρμάρινους όγκους για φόρτωση. Άλλα προϊστορικά κάστρα βρίσκονται στις περιοχές Μυρίση-Κανά και γυναικόπετρα (Ελληνικά).
Ανακτήθηκε από "http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%BB%CF%89%CE%BD%CE%B1%CF%82_%CE%9D%CE%AC%CE%BE%CE%BF%CF%85"
Η συνοπτική Ιστορία της Νάξου. . Κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα στη Νάξο μέχρι την Ελληνική επανάσταση.
Σε όλη τη περίοδο της «Φραγκοκρατίας» η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της Νάξου ήταν ελληνόφωνοι χριστιανοί ορθόδοξοι (1). Εκτός από αυτούς υπήρχε μία σταθερά μειούμενη (από την περίοδο της προσάρτησης στην Οθωμανική κυριαρχία) καθολική μειονότητα (Ενετική κυρίως) που ζούσε στην πλειοψηφία της κοντά στη Χώρα ενώ ελάχιστοι Εβραίοι, Αρμένιοι και Τούρκοι αναφέρονται(2)).
Για τον πληθυσμό του νησιού υπάρχουν πολλές και μεγάλης διασποράς εκτιμήσεις, ακόμα και για την ίδια περίπου περίοδο. Ο Lichtle αναφέρει ότι αν και τον 17ο αιώνα η Νάξος μπορούσε να θρέψει 60,000 κατοίκους ο πληθυσμός της ήταν μόλις 6.000 (3). Το 1768 ο Johann Hermann von Riedese δίνει 5.000 (4) ενώ το 1792 ο Olivier (5) αναφέρει 10.000 κατοίκους από τους οποίους μόνο οι 600 ήταν καθολικοί (6). Η Κάσδαγλη υπολογίζει τον πληθυσμό από τον 16ο μέχρι και τον 18ο αιώνα περίπου 6-8.000 με μικρές διακυμάνσεις (7).
Νομίζω πάντως ότι οι συνεχείς μετακινήσεις πληθυσμών από και προς τη Νάξο μπορούν και σε κάποιο βαθμό να εξηγήσουν τις εξαιρετικά μεγάλες αποκλίσεις στις εκτιμήσεις των περιηγητών για τον πληθυσμό του νησιού, ακόμα και περίπου την ίδια περίοδο.
Περισσότερο τα 3/4 του πληθυσμού του νησιού ήταν διασπαρμένο σε 40 (8) με 70 (9) μικρά ή μεγαλύτερα χωριά και οικισμούς σε όλο το νησί και υπήρχε μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ της Χώρας και της ζωής στο χωριό. Πάντως η Χώρα φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα εξαρτημένη από τα κοντινά σε αυτή χωριά (10). Το μεγαλύτερο χωριό ήταν η Απείρανθος και υπολογίζεται ότι είχε μερικές εκατοντάδες κατοίκους.
Τα περισσότερα χωριά με εξαίρεση τα επίνεια (που συνήθως είναι μικροί οικισμοί που χρησιμοποιούνται τη καλοκαιρινή περίοδο) και την πόλη της χώρας βρίσκονταν στην ενδοχώρα, στις πλαγιές των βουνών κτισμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να μην φαίνονται από την παραλία για τον φόβο των πειρατών. Όλες οι ενδείξεις που έχουμε υποδεικνύουν ότι αυτή η τακτική υπήρξε μετά από την ελληνιστική περίοδοι δηλαδή κατά την Ρωμαϊκή και την Βυζαντινή καθώς όλoi οι ενεργοί και εγκαταλελειμμένη οικισμοί που χρονολογούνται από αυτή τη περίοδο βρίσκονται σε απόκρημνες και αθέατες από τη θάλασσα περιοχές. Όντας κτισμένα στις πλαγιές των βουνών τα χωριά διατρέχονται από ανηφορικά σοκάκια με σκαλοπάτια με αποκορύφωμα την Κόρωνο που είναι κτισμένη στις πλαγιές δύο αντικριστών βουνών.
Από τον 11ο μέχρι και τον 14ο αιώνα Μικρασιάτες (11) (συμπεριλαμβάνονται και τα κοντινά στις ακτές νησιά) άρχισαν να φτάνουν στην Νάξο μετά την χαμένη μάχη του Ματζικέρτ (12) (1071) σε μικρές (13) ή μεγαλύτερες ομάδες (14).
Το 1344 επί δουκός Ιωάννου Α΄ Σανούδου αναφέρεται ότι ο γιος του Σουλτάνου του Αϊδινίου Αμούρ επέδραμε κατά της Νάξου με 40 πλοία και αφού κατέστρεψε τα περισσότερα χωριά πήρε 6.000 αιχμαλώτους (!!) (15). Συνέπεια αυτής της επιδρομής αλλά και των λιμών που αποδεκάτιζαν τον πληθυσμό του νησιού ήταν το 1350 να εξαναγκαστεί ο Σανούδος να φέρει εποίκους από άλλες περιοχές (16).
Τον 15ο και το πρώτο μισό του 16ου αιώνα φαίνεται να μην έχουμε τόσο μεγάλη γεωγραφική αλλά ούτε και κοινωνική κινητικότητα, εκτός βέβαια από τα συχνά γιουρούσια που έκαναν οι Τούρκοι και Σαρακηνοί (μουσουλμάνοι) πειρατές για λάφυρα και αιχμαλώτους (17).
Μετά την κατάληψη της νήσου από τον Μπαρμπαρόσα το 1537 την σκυτάλη από τους Τούρκους πειρατές πήραν οι Φράγκοι (18). Κάποιοι από αυτούς είχαν στενές σχέσεις με τους λατίνους του νησιού (19). Το 1566, ένας εξισλαμισμένος Χριστιανός, ο Πιαλή (ή Πεαλή) αγάς κατέλαβε την Νάξο και απέλασε τους Φράγκους δούκες. Ο μέχρι τότε διοικητής της νήσου Κρίσπι φυλακίστηκε στην Κωνσταντινούπολη (20). Δούκας της Νάξου ορίστηκε από τον Σουλτάνο ο ευνοούμενος του πορτογαλοεβραίος Ιωσήφ Νάση.
Οι επιδρομές των Φράγκων πειρατών συνεχίστηκαν και εντάθηκαν. Σε μία μάλιστα απήγαγαν την κόρη του Πεαλή Πασά Σουλτάνα για λύτρα (21) ενώ σε μία άλλη τον βοεβόδα (22) του νησιού και τον αδελφό του που είχαν κρυφτεί στους Βόθρους (23). Λέγεται μάλιστα ότι οι έλληνες του νησιού μαρτυρούσαν στους πειρατές που κρύβονταν οι Τούρκοι (24).
Η περίοδος βασιλείας του Νάση (ή Νάζη) (δια του αντιπροσώπου του Φραντζέσκου Κορονέλλου) είναι η πρώτη περίοδος στην οποία αναφέρονται μεταναστευτικά ρεύματα Νάξιων προς την Μικρά Ασία (25). Οι νησιώτες αυτή τη περίοδο «εγκατέλιπον τας νήσους και μετώκιζαν εις Κωνσταντινούπολη προς του εν Γαλατά, Χίους, Γενουάνσιους, τούτο ανήγγειλε τω Σουλτάνο ο Ιωσήφ (Νάση), διού εκ τούτου εμειούται αι προσόδοι αυτού, τούτων ένεκα έτει αφξζ (1567) μηνός Νοεμβρίου Τετάρτη και εικοστή, διετάχθη ο κάδης του Γαλατά να διατάξη τους μετοικίσαντες να επιστρέψουν εις Νάξον (26). Την περίοδο της βασιλείας του Νάση φαίνεται πως οι Νάξιοι για πρώτη φορά κατάφεραν να απεμπλακούν από την φεουδαλική σχέση της προσωπικής υποταγής. Όμως οι τόποι του νησιού άνηκαν ακόμα στους άρχοντες και έτσι η μόνη δυνατότητα που είχαν ήταν να φύγουν για άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας και ειδικά σε περιοχές στις οποίες υπήρχε ήδη ελληνικό στοιχείο.
Γενικά ο Νάση φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο πρόσωπο (27). Την περίοδο βασιλείας του εγκαταστάθηκαν στο νησί λίγοι Εβραίοι (28) ενώ, μετά από μία πρώτη περίοδο που αξιωματούχοι του Οθωμανικού στρατού επιχείρησαν να εγκατασταθούν στο νησί (29), απαγόρευσε (το 1568) την εγκατάσταση μουσουλμάνων στρατιωτών στη Νάξο με την αιτιολογία ότι δεν υπήρχαν μουσουλμανικές κοινότητες για να ενταχθούν ομαλά (30) «να μην αφί κατέφευγον Οσμανίδαι εκ του στρατού εις την νήσον, αι επιέζων τους ραγιάδες και προξενούσας ταραχές, διετάσσετω Δε ο Πεαλής να αποδιώξη αυτούς εκ των νήσων ως μη υπάρχοντων μουσουλμανικών κοινών εν αυταίς». Η περίοδος της βασιλείας του Νάση (1566-1579) επέφερε κάποιες βελτιώσεις στη ζωή των χωρικών, αν και μερικοί αποδίδουν την «καλή» διαχείριση στον αντιπρόσωπο του Κορονέλλο (31).
Μετά τον θάνατο του (από λιθοβολισμό το 1579)(32) η Νάξος υπάχθηκε κατευθείαν στην αυλή του Σουλτάνου μαζί με τα άλλα νησιά (Σαντζάκ του Αιγαίου) και διοριζόταν από τον Σουλτάνο, βοεβόδας ο οποίος ανελάμβανε την είσπραξη των φόρων. Αυτή τη περίοδο εγκαταστάθηκαν στην Νάξο λίγοι Τούρκοι που έφτασαν τα 70 περίπου άτομα το 1643 (33). Ήταν οι περισσότεροι παντρεμένοι με χριστιανές και κάποιοι από αυτούς ανεξίθρησκοι (34). Πιθανολογείται (35) ότι τους έστειλε ο Σουλτάνος ως κατασκόπους λόγω της συνωμοτικής κίνησης 15 νησιών για κατάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (36) που δεν έγινε ποτέ.
Και τον 17ο αιώνα επικοινωνία της Νάξου αλλά και των υπολοίπων Κυκλάδων συνέχισε να στρέφεται προς την Μικρά Ασία και ειδικά τη Κωνσταντινούπολη (37). Πλοία συνέχισαν να παίρνουν από τη Νάξο σμύριδα, γεωργικά και βιοτεχνικά προϊόντα (38) και ανθρώπινο δυναμικό και επέστρεφαν τάπητες, υφάσματα, βαμβάκι, κεραμίδια, ξυλεία κ.α (39).
Το Σαντζακ του Αιγαίου καταργήθηκε το 1621 και η Νάξος οργανώθηκε σε τρία Κοινά (καπετανείες), του Κάστρου (όπου έμεναν οι απόγονοι των Βενετών ευγενών), του Μπούργου (όπου έμενε κυρίως η νεοανερχόμενη ελληνική αστική τάξη) και το Κοινό των χωριών (40).
Τον 17ο αιώνα αναφέρονται νέα εκτεταμένα μεταναστευτικά ρεύματα Νάξιων προς τη Μικρά Ασία (41). Εκτός από την Πόλη σημαντικοί αριθμοί Ναξιωτών φαίνεται να συγκεντρώνονται στην Σμύρνη (42). Οι Νάξιοι της Σμύρνης ήταν βαρελάδες (βουτσάδες) και αμπελουργοί (43) ενώ οι γυναίκες εργάζονταν ως υπηρέτριες ή ως θεραπαίνιδες (ότι κι αν σημαίνει αυτό) (44). Για τους Νάξιους βαρελάδες λέγεται ότι είχαν δική τους συντεχνία (ρουσφέτι) μέσω της οποία ανέπτυξαν σημαντική δράση και έκαναν και πολλές δωρεές στο νησί (45).
Όμως ο 17ος αιώνας δεν είναι μόνο μία περίοδος μετανάστευσης από τη Νάξο, αλλά παρατηρείται και μία αντίστροφη κίνηση πληθυσμών προς τη Νάξο προς το τέλος του 17ου αιώνα από Πελοπόννησο (46) (μετά τα Ορλωφικά) και από Κρήτη (μετά την αποτυχία της επανάστασης Δασκαλογιάννη), κυρίως από τα Σφακιά (47). Εκτός από αυτές τις περιπτώσεις, ελάχιστοι ήταν οι πρόσφυγες που κατέφευγαν στην περιοχή και οι λιγοστές περιπτώσεις πρέπει να αφορούσαν φυγόδικους όπως για παράδειγμα ο πρόγονος της δικής μου οικογενείας (48). Έχουμε και κάποιες περιπτώσεις που οι φυγόδικοι ήταν Νάξιοι ή Ναξιακής καταγωγής και εξαναγκάζονταν να επιστρέψουν επειδή είχαν διαφορές με τη δικαιοσύνη (49). Δεν θα πρέπει λοιπόν να αποκλειστεί η περίπτωση της διπλής μετανάστευσης.
Τα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Μικρά Ασία και Κωνσταντινούπολη συνεχίστηκαν και εντάθηκαν τον 18ο αιώνα (50). Για τους Νάξιους αμπελουργούς της Σμύρνης λέγεται ότι ίδρυσαν τα Βουρλά, μία πόλη στην οποία συγκεντρώθηκαν αργότερα πολλοί Νάξιοι (51).
Την περίοδο πριν την επανάσταση αναφέρονται χιλιάδες νησιώτες στην Σμύρνη(ο Πρωτοπαπαδάκης αναφέρει εκατοντάδες Νάξιους μόνο στη Σμύρνη)(52) οι οποίοι κυρίως προέρχονταν από Νάξο, Τήνο, Κύθνο, Σύρο και Μύκονο (53). Μάλιστα, στις 8 Νοεμβρίου του 1821 οι πρόκριτοι του νησιού έστελαν μία επιστολή στον πρόξενο της Γαλλίας στη Σμύρνη «να φροντίσει για την ασφαλή επάνοδο των Ναξιωτών» (54).
(1) Αν και Ιησουίτες και Καπουκίνοι ιεραπόστολοι είχαν κάνει μεγάλη προπαγάνδα του καθολικισμού χρησιμοποιώντας πολλές φορές αθέμιτα μέσα. Οι Έλληνες πολλές φορές τους ανέχονταν για να μην κινήσουν την εκδικητική μανία των συμπατριωτών τους πειρατών που λυμαίνονταν το Αιγαίο. Πηγή: Κυριάκου Σιμόπουλου, Ξένοι ταξιδιώτες στη Ελλάδα, 1700-1800, 1984-Αθήνα, τόμος Β, σελ. 81-82, 165-166. Τεκμηρίωση: Ευαγγελίδη Τρ. Η Μύκονος, ήτοι η ιστορία της νήσου από των αρχαιότάτων χρόνων μέχρι των καθ` ημάς, 1912-Αθήνα, σελ. 104 επίσης – Φίνλαιη, Ιστορία της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, 1958-Αθήνα, σελ. 284-286
(2) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-28 επίσης John Montage Earl of Sandwich, A voyage performed by the late Earl of Sandwich round the mediterranean in the years 1738-1739, 1999-London στο Σιμόπουλος:1984, σελ. 186
(3) Lichtle I., Νάξος, tr. G. P. Kremos, Apollon 7 (1891) and (1892) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24
Ίδιο νούμερο (6.000) δίνει το 1666 ο monsiniori Sebestiani αναφέρει (Viaggio a navigatione di monsiniori Sebestiani, prima vescono di Hierapoli e poi di Bisignano et oggo do citta de Castello, nell` andare e tornare dell` Archipelago, 1687-Roma περιέχεται στο Σιμόπουλος 1984:579, τόμος Α)
Η Κασδαγλή αναφέρει ότι o Tournefort πληροφορήθηκε από τους Ιησουίτες ότι ο πληθυσμός του νησιού ήταν 8.000 (L`Archipel grec, S Gerasimos (editor) 1982-Paris, σελ 207)
Η Κασδαγλή εκτιμά τον πληθυσμό για τον 17ο αιώνα στις 6,000-7.000 Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-25
(4) Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 304 Τεκμηρίωση: Johann Hermann von Riedesel, Remarques d`un voyager moderne au Levant, 1769-Amsterrdam, σελ. 54
(5) Voyage dans lmpire othoman, iÈgypt et la Perse, fait par ordre du Gouvernement, pendant les six premieres annees de la Republique, par G. H. Olivier 1801-Paris, σελ. 163-164 (Σιμόπουλου:1984, Α, ως άνω, σελ. . 583-4
(6) ο Tarillon (1947-1949, σελ. 86) δίνει ίδιο πληθυσμό αλλά 1000 καθολικούς που επισημαίνει ότι κατέχουν τη μεγάλη πλειοψηφία των εδαφών
(7) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-25
(8) Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 304 Τεκμηρίωση: Johann Hermann von Riedesel, Remarques d`un voyager moderne au Levant, 1769-Amsterrdam, σελ. 54
(8) Description historique et geografique de L`Àrchipel, redogee d`apres de nouvelles observations et particulierement utile aux Negocians et aux Navigateurs, Neuwied sur le Rhin 1789, σελ. 56-58 (Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 484
(9) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 43
(10) Αμάντου Κων., Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, 1955-Αθήνα, σελ. 32-33 Του ιδίου, Γλωσσικά εκ Χίου, περιοδικό «Λαογραφία», τεύχος 7, 1923, σελ 335-336 επίσης Σουλιώτη Α., Οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας, 1921-Αθήνα, σελ. 22
(11) Με την μάχη του Μάτζικερτ ολοκληρώθηκε η εξόντωση του ελληνικού στοιχείου τη Μικρά Ασία που είχε ξεκινήσει τους πρώτους προ Χριστού αιώνες καθώς τα Τουρκικά φύλα απωθούσαν όσο προχώραγαν τους ελληνικούς πληθυσμούς Αμάντου Κων., Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, 1955-Αθήνα, σελ. 81
(12) Δημητροκάλλη Γεώργιου, Τα περί εγκατάστασης Μικρασιατών εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τόμος ΙΒ, αριθμός 3 (ανατύπωση, εθνική βιβλιοθήκη)
(13) «Δεν είναι ει μη απόγονοι, ολίγοι εκ πολλών, παλαιοτέρων Μικρασιατών εποίκων εξ εκείνων, οι οποίοι φεύγοντες των ποικιλονόμων τουρκικών φυλών τας βαρβαρικάς επιδρομάς, εγκαθίστανται σταδιακώς από τον 11ο εώς τον 14ο αιώνα» (Προμπονά Ιωάννη, Μικρασιάται εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τεύχος 10, Ιούνιος -Ιούλιος 1968 246-153)
(14) Δελλά-Ρόκα Ιω. Ν. Πειρατικές επιδρομές κατά της νήσου Νάξου, Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 169, έτος Β΄, τεύχη 15 και 16 (Γενάδιος βιβλιοθήκη), επίσης Μελισσινός 1959: 122
(15) Μελισσινός 1959: 122
Μία αρκετά πρωτότυπη άποψη για την προέλευση των (εμφανιζόμενων ως αυτοχθόνων τον 17ο αιώνα) κατοίκων της Κωμιακής και των Σμυριδοχωρίων αναπτύσσει ο Σιγάλας (Σιγάλας Αντώνης, Γλωσσικά ιδιώματα και εποικισμοί της Νάξου, Ναξιακό αρχείο 1947-1949, σελ. 197-212) ο οποίος με βάση τα γλωσσικά ιδιώματα αλλά και των ιστοριών που κυκλοφοράνε μεταξύ των Νάξιων (ποιων Νάξιων δεν μας λεει) υποστηρίζει ότι τους κατοίκους του Φιλωτίου και των Ανώμερων (βόρεια ορεινή Νάξο) τους έφεραν οι Φράγοι από τον βορά για να εξορύσσουν την σμύριδα (!) και να βόσκουν τα πρόβατα των Φεουδαρχών. Με βάση την φημολογούμενη εισαγωγή πληθυσμών από άλλες περιοχές τον 14ο αιώνα δεν είναι απίθανο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Νάξου να προέρχεται από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Και βέβαια, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι ουτοπικό, να υποστηρίξει κανείς ότι σήμερα ή ακόμα και τον 14ο αιώνα, υπήρχαν αυτόχθονες Νάξιοι.
(16) Δελλά-Ρόκα 1947-1948: 169 Ζερλέντη 1924: 3
(17) Δελλά-Ρόκα 1947-1948:170-171 Κατσούρος 1971: 155-157 Ζερλέντης 1922: 94
(18) Αναφέρεται μάλιστα ότι ο τελευταίος Κρίσπι άφηνε τους χριστιανούς πειρατές και τους δραπέτες να λεηλατούν τα νησιά (Ζερλέντης 1924: 29 επίσης Hopf Giacomo, Dissertatione documenta sulla storia dell`isola di Andro e dei suoi signior tradota da G. B. Sardagna, σελ. 13-15)
Για τους δεσμούς των καθολικών αρχόντων της Νάξου με τους ομόθρησκους τους πειρατές βλέπε: Ζερλέντη Περ. Ιστορικά σημειώματα εκ του βίου των εν Νάξιο Καπουκίνων 1649-1753, 1921-Ερμούπολη επίσης Δελλά-Ρόκα 1948: 165-178
(19) Ζερλέντου 1922: 5 μάλιστα ο Κρίσπι επιχείρησε να δωροδοκήσει τον Σουλτάνο αλλά του πήραν τα λεφτά και τον έβαλαν και φυλακή (E. De Mandat-Grancey, Στις χώρες του Ομήρου, Ναξιακό αρχείο, τεύχος 2-3, Φεβρουάριος Μάρτιος 1944, σελ. 27
(20) Κατσούρος 1972: 1 το ίδιο άρθρο1971: 155-157
(21) Οι βοεβόδες ήταν διορισμένοι από τον Σουλτάνο υπεύθυνοι για την είσπραξη των φόρων και πολλές φορές διοικητές του νησιού (Μελισσινός 1959: 130)
(22) Δελλά-Ρόκα 1948: 174
(23) Δελλά-Ρόκα 1948: 174-175
Ο πιο διάσημος από τους Φράγκους πειρατές ήταν ο Creveliers τον οποίο οι Καπουκίνοι μοναχοί στο ημερολόγιο τους αποκαλούν ιππότη (Ζερλέντης 1921) Βλέπε επίσης περί Crevelliers (Sauger R. 1698 (μετάφραση Α. Κάραλη) Ιστορία των αρχαίων δούκων και λοιπών ηγεμόνων του Αιγαίου, 1878-Ερμούπολη, σελ. 196-198 επίσης Μαρκόπολις Μιχ. Πειρατικαί επιδρομαί κατά της νήσου Νάξου, περιέχεται στην «Εικονογραφημένη Εστία» τόμος Β΄, 1891, σελ. 107-110 επίσης Κεφαλληνιάδης Ν. Ο Γάλλος κουρσάρος Crevelliers εναντίον της Νάξου, περιοδικό «Κυκλαδικά θέματα», Μάης Ιούνης1984, σελ. 94-98
(24) Ζερλέντου Π. Γράμματα των τελευταίων δούκων του Αιγαίου, 1924-Ερμούπολη, σελ. 3 επίσης » Βακαλόπουλος Α. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669. Οι ιστορικές βάσεις της ελληνικής κοινωνίας, 1964-Θεσσαλονική, σελ. 373
(25) Βέη Ν.Α. Η Τσακωνική εποίκιση εν Νάξω, περιοδικό «Ναξιακό Αρχείον» τεύχος 2, 1949
(26) Περικλέους Ζερλέντου, Γράμματα των τελευταίων Φράγκων Δούκων του Αιγαίου1924 ως άνω, σελ 12
Η ελάττωση του πληθυσμού (Γράφει ο Κατσούρος Α.Φ. Οι Τούρκοι της Νάξου, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄ , 1971, σελ. 152) ήτο αντίθετη προς τα συμφέροντα του Νάση γιατί όσο λιγόστευαν οι άνθρωποι λιγόστευαν και οι φόροι που εισέπρατε.
(27)οι Νάξιοι προτιμούσαν να τους κυβερνά ο Κρίσπο και όχι ένας εβραίος, μάλιστα ζήτησαν να βγει από την φυλακή παρόλο που οι ίδιοι είχαν αιτηθεί την έκπτωση του (Miller 1970 σελ. 700-703 επίσης Μαρκόπολις 1893: 3)
(28) Ζερλέντου, 1924: 29 Αναφέρονται και ελάχιστοι Αρμένιοι (Μελισσινός 1959: 131). Οι Εβραίοι εξαναγκάστηκαν να φύγουν την περίοδο της Ρωσικής κατοχής (Μελισσινός 1959: 132)
(29) Αντώνιου Κατσούρου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ 1-2 (είχαν εγκατασταθεί την περίοδο που ο Πιαλή Αγάς κατέλαβε το νησί το 1566)
(30) Galante Abr., De Joseph Nassi, Duc de Naxos, 1931-Constantinople, σελ. 19-21 και 26-32 Αντώνιου Κατσούρου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ. 1
«η ελλάτωσις του πληθυσμού ήτο αντίθετη προς τα συμφέροντα του Νάσι γιατί όσο λιγόστευαν οι άνθρωποι ωλιγόστευαν και οι φόροι που εισέπρατε» βλέπε: Κατσούρου Αντώνιου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ. 1 επίσης Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄, 1971, σελ. 152.
Επίσης ο Miller (Miller 1970 σελ. 700-703) αναφέρει πως το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν να εισπράτει τους φόρους
Ο Ζερλέντης γράφει ότι ο Νάση εισέπραττε 50.000 σκούδα από τη Νάξο και απέδιδε στον Σουλτάνο 12.000 (Ζερλέντης 1924: 29)
(31) Tarillon 1947-1949, 85
(32) William Miller, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνικά Γράμματα, σελ. 706
(33) Laurent V. La mission de jesuites a Naxos de 1627 a 1643 “Echos d`Orient” XXXIV (1935), σελ 337 περιέχεται στο Κατσούρος 1971: 153
(34) Ένας από αυτούς ήταν και ο Πιαλή Αγάς (του οποίου η κόρη Σουλτάνα έχει στην κατοχή της τους Σίφωνες) ο οποίος ήταν αυτός που καθάρισε την Νάξο το 1566 από τους Φράγκους πειρατές. Ο Κατσούρος λεει γι αυτόν πως ήταν καθαρός Τούρκος αλλά νομίζω ότι έχει παρανοήσει λίγο την κατάσταση διότι ο Miller αναφέρει ότι ήταν εξωμότης Χριστιανός.
(35) Κατσούρος Α. Οι Τούρκοι της Νάξου, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄ , 1971, σελ. 154
(36) Χασιώτης Ι.Κ., Άγνωστη συνωμοτική κίνηση στις Κυκλάδες στα τέλη του 16ου αιώνα, περιοδικό «Ελληνικά», τεύχος 22, 1969, σελ. 377-378
(37) Αντ. Φ. Κατσούρου, Περί των κάπω-Κεχαγιάδων της Σύρας στη Κωνσταντινούπολη, περιοδικό «Ελληνικά», τεύχος 15 (1957), σελ 184-190, επίσης Σφυρόερας, Μεταναστεύσεις και εποικισμοί των Κυκλαδιτών εις Σμύρνη κατά τη Τουρκοκρατία, Μικρασιατικά Χρονικά Ι΄ 1962, σελ. 165 (εθνική βιβλιοθήκη)
(38) επίσης αναφέρεται ότι η Νάξος ήταν διάσημη για τις ελιές της και πως εξήγε κρασί, λάβδανο και εσπεριδοειδή σε νησιά και πως οι φεουδάρχες κέρδιζαν μεγάλα ποσά από τις εξαγωγές (Ιστορία του ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 168-169)
(39) Περικλέους Ζερλέντου, Φεουδαλική πολιτεία εν τη νήσω Νάξο, 1925-Ερμούπολη, σελ 22 επίσης Σφυρόερας 1962:124
(40) Ζερλέντης 1924: 8 του ιδίου 1825: 3-4
(41) Περικλέους Ζερλέντου1925:58 επίσης Σφυρόερας: 1962, ως άνω, σελ. 165
(42) Σφυρόερας, Μεταναστεύσεις και εποικισμοί των Κυκλάδων εις Σμύρνη κατά την Τουρκοκρατίας, Μικρασιάτικα Χρονικά 10, 1963, σελ. 165-167 (εθνική βιβλιοθήκη) επίσης Προμπονά Ιωάννη, Μικρασιάται εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τεύχος 10, Ιούνιος -Ιούλιος 1968 Ανάτυπον σελ. 7) (εθνική βιβλιοθήκη)
(43) Σφυρόερας 1962: 165, επίσης Κεφαλληνιάδης Ν.Α. Μνήμες από την Ανατολή, 1988-Φιλιπότη, σελ. 16 (Μπενάκειος βιβλιοθήκη) επίσης Ιστορία του Ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221
(44) Κεφαλληνιάδης:1971, ως άνω
(45) Σφυρόερας 1962:166-167 επίσης Κεφαλληνιάδης 1988:15-16
(46) Η μετοίκηση Πελλοπονήσιων στην Νάξο και σε άλλα μέρη της τότε Οθωμανικής αυτοκρατορίας (κυρίως Μικρά Ασία) χρονολογείται από τον πόλεμο του 1770 μεταξύ Ρωσίας Τουρκία που οδήγησε σε προσφυγιά 40-80.000 Πελοποννήσιους (Τ. Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός αγώνας 1971 -Αθήνα, τόμος 1, σελ. 22
Αποκλειστικά σε σχέση με τη Νάξο βλέπε: Βέη Ν.Α. Η Τσακωνική εποίκιση εν Νάξω, περιοδικό «Ναξιακό Αρχείον» τεύχος 2, 1949, σελ. 189-191 επίσης Δημητροκάλλλη Γεωργίου, Τα περί εγκατάστασης Μικρασιατόν εν Νάξο, ως άνω, σελ. 418
Σε έγγραφο του δραγουμάνου του στόλου Νικαλάου Μαυρογένη του 1779 παραγγέλνει στους Νάξιους να ειδοποιήσουν τους Πελοποννήσιους που κατέφυγαν στο νησί να ξαναγυρίσουν σπίτια τους (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221)
(47)(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 76) Σε έγγραφο του καπουδάν πασά Γαζή Χουσείν της 20-4-1797 προς τους νησιώτες αναφέρεται «να μην δέχεστε εις τον τόπον σας Σφακιανούς και μάλιστα να διώξετε τους εβρισκόμενους εις τον τόπον σας ανύπαντρους Σφακιανούς και Βενετσιάνους» (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος Ι(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221)
(48) βλ. Φώτη Κ. Σιδερή: Το γενεαλογικό δέντρο των Μπέηδων: Κορώνου, Κεραμωτής, Αθηνών, Πειραιώς, 1780-1970, 1972 (αδημοσίευτο υλικό)
Πρόγονος μας εμφανίζεται κάποιος φυγόδικος από τη Μικρά Ασία με το όνομα Χατζηκυριακάκης που μετοίκησε στη Νάξο. Ο εν «γενάρχης» ήταν Σιδεράς και γι αυτό τον λόγο πήρε το όνομα Σιδερής. Παντρεύτηκε μια γυναίκα άγνωστων στοιχείων από τη Κεραμωτή (αν και είναι πολύ πιθανό η γυναίκα του να ονομαζόταν Λεμονιά) και μαζί της απέκτησε τέσσερις γιους, τον Μανώλη, τον Μιχάλη, τον Γιάννη και τον Στυλιανό. Ο Μανώλης πήρε το παρατσούκλι πατέρας διότι όταν χάθηκε ο Χατζηκυριακάκης σαν μεγαλύτερος αδελφός πήρε τον ρόλο του πατέρα και ανέλαβε μαζί με την μητέρα την ευθύνη της οικογενείας. Όλοι τον φώναζαν πατέρα ώσπου του έμεινε το παρατσούκλι «πατέρας» (πατερομανώλης -μετοίκησε στο χωριό Μέση).
Ο δεύτερος γιος ήταν τύπος παλικαρά και σαματατζή. Ψηλός γερός, προικισμένος από τη φύση με όλα τα χαρακτηριστικά του νταή, δεν αργούσε να εμπλακεί στον καβγά, σχεδόν σε κάθε πανηγύρι ή με την παραμικρή αιτία. Έτσι λοιπόν ονομάστηκε Μιχάλαρος (μετοίκησε στο χωριό Κωμιακή).
Ο τρίτος γιος και πρόγονος των Μπέηδων ήταν τύπος ξέγνοιαστος, ανέμελος, πράος και όπως φαίνεται τεμπελάκος. Του άρεσε η καλή ζωή, να κάθεται στο καφενείο, να πίνει το καφεδάκι του, να καπνίζει τον ναργιλέ του και να ψιλοκουβεντιάζει. Με άλλα λόγια του άρεσε η Μπέικη ζωή γι αυτό του έδωσαν το παρατσούκλι Μπέης. Ο Μπεογιάννης μετοίκησε στο χωριό Κόρωνος περίπου το 1800 μαζί με τον μικρότερο αδελφό του τον Σαλιακοστυλιανό (πήρε αυτό το όνομα επειδή ήταν ο μικρότερος και ο ασθενικότερος και του τρέχανε τα σάλια). Ο Μπεογιάννης παντρεύτηκε τη Δέσποινα Μελισσουργού και απέκτησε τέσσερα παιδιά, τον Κώστα, τον Μανώλη, τον Φώτη και την Λεμονιά. Η Λεμονιά στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη υπηρέτρια σε κάποιο σπίτι πλουσίων και από τότε χάθηκαν τα ίχνη της μέχρι που ο Μπεοφώτης ανακάλυψε τα ίχνη μιας δισέγγονης της στην Λευκάδα
(49)Βλέπε Κεφαλληνιάδης 1988: 82-83
(50) Σφυρόερας 1962:164-165
(51) Κεφαλληνιάδη1 1988: 18, Σφυρόερας 1962: 166-167
(52) Πρωτοπαπαδάκης Π., ως άνω
(53) Σφυρόερας 1962:164-165
(54) Σφυρόερας 1962:191-193
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Για τον πληθυσμό του νησιού υπάρχουν πολλές και μεγάλης διασποράς εκτιμήσεις, ακόμα και για την ίδια περίπου περίοδο. Ο Lichtle αναφέρει ότι αν και τον 17ο αιώνα η Νάξος μπορούσε να θρέψει 60,000 κατοίκους ο πληθυσμός της ήταν μόλις 6.000 (3). Το 1768 ο Johann Hermann von Riedese δίνει 5.000 (4) ενώ το 1792 ο Olivier (5) αναφέρει 10.000 κατοίκους από τους οποίους μόνο οι 600 ήταν καθολικοί (6). Η Κάσδαγλη υπολογίζει τον πληθυσμό από τον 16ο μέχρι και τον 18ο αιώνα περίπου 6-8.000 με μικρές διακυμάνσεις (7).
Νομίζω πάντως ότι οι συνεχείς μετακινήσεις πληθυσμών από και προς τη Νάξο μπορούν και σε κάποιο βαθμό να εξηγήσουν τις εξαιρετικά μεγάλες αποκλίσεις στις εκτιμήσεις των περιηγητών για τον πληθυσμό του νησιού, ακόμα και περίπου την ίδια περίοδο.
Περισσότερο τα 3/4 του πληθυσμού του νησιού ήταν διασπαρμένο σε 40 (8) με 70 (9) μικρά ή μεγαλύτερα χωριά και οικισμούς σε όλο το νησί και υπήρχε μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ της Χώρας και της ζωής στο χωριό. Πάντως η Χώρα φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα εξαρτημένη από τα κοντινά σε αυτή χωριά (10). Το μεγαλύτερο χωριό ήταν η Απείρανθος και υπολογίζεται ότι είχε μερικές εκατοντάδες κατοίκους.
Τα περισσότερα χωριά με εξαίρεση τα επίνεια (που συνήθως είναι μικροί οικισμοί που χρησιμοποιούνται τη καλοκαιρινή περίοδο) και την πόλη της χώρας βρίσκονταν στην ενδοχώρα, στις πλαγιές των βουνών κτισμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να μην φαίνονται από την παραλία για τον φόβο των πειρατών. Όλες οι ενδείξεις που έχουμε υποδεικνύουν ότι αυτή η τακτική υπήρξε μετά από την ελληνιστική περίοδοι δηλαδή κατά την Ρωμαϊκή και την Βυζαντινή καθώς όλoi οι ενεργοί και εγκαταλελειμμένη οικισμοί που χρονολογούνται από αυτή τη περίοδο βρίσκονται σε απόκρημνες και αθέατες από τη θάλασσα περιοχές. Όντας κτισμένα στις πλαγιές των βουνών τα χωριά διατρέχονται από ανηφορικά σοκάκια με σκαλοπάτια με αποκορύφωμα την Κόρωνο που είναι κτισμένη στις πλαγιές δύο αντικριστών βουνών.
Από τον 11ο μέχρι και τον 14ο αιώνα Μικρασιάτες (11) (συμπεριλαμβάνονται και τα κοντινά στις ακτές νησιά) άρχισαν να φτάνουν στην Νάξο μετά την χαμένη μάχη του Ματζικέρτ (12) (1071) σε μικρές (13) ή μεγαλύτερες ομάδες (14).
Το 1344 επί δουκός Ιωάννου Α΄ Σανούδου αναφέρεται ότι ο γιος του Σουλτάνου του Αϊδινίου Αμούρ επέδραμε κατά της Νάξου με 40 πλοία και αφού κατέστρεψε τα περισσότερα χωριά πήρε 6.000 αιχμαλώτους (!!) (15). Συνέπεια αυτής της επιδρομής αλλά και των λιμών που αποδεκάτιζαν τον πληθυσμό του νησιού ήταν το 1350 να εξαναγκαστεί ο Σανούδος να φέρει εποίκους από άλλες περιοχές (16).
Τον 15ο και το πρώτο μισό του 16ου αιώνα φαίνεται να μην έχουμε τόσο μεγάλη γεωγραφική αλλά ούτε και κοινωνική κινητικότητα, εκτός βέβαια από τα συχνά γιουρούσια που έκαναν οι Τούρκοι και Σαρακηνοί (μουσουλμάνοι) πειρατές για λάφυρα και αιχμαλώτους (17).
Μετά την κατάληψη της νήσου από τον Μπαρμπαρόσα το 1537 την σκυτάλη από τους Τούρκους πειρατές πήραν οι Φράγκοι (18). Κάποιοι από αυτούς είχαν στενές σχέσεις με τους λατίνους του νησιού (19). Το 1566, ένας εξισλαμισμένος Χριστιανός, ο Πιαλή (ή Πεαλή) αγάς κατέλαβε την Νάξο και απέλασε τους Φράγκους δούκες. Ο μέχρι τότε διοικητής της νήσου Κρίσπι φυλακίστηκε στην Κωνσταντινούπολη (20). Δούκας της Νάξου ορίστηκε από τον Σουλτάνο ο ευνοούμενος του πορτογαλοεβραίος Ιωσήφ Νάση.
Οι επιδρομές των Φράγκων πειρατών συνεχίστηκαν και εντάθηκαν. Σε μία μάλιστα απήγαγαν την κόρη του Πεαλή Πασά Σουλτάνα για λύτρα (21) ενώ σε μία άλλη τον βοεβόδα (22) του νησιού και τον αδελφό του που είχαν κρυφτεί στους Βόθρους (23). Λέγεται μάλιστα ότι οι έλληνες του νησιού μαρτυρούσαν στους πειρατές που κρύβονταν οι Τούρκοι (24).
Η περίοδος βασιλείας του Νάση (ή Νάζη) (δια του αντιπροσώπου του Φραντζέσκου Κορονέλλου) είναι η πρώτη περίοδος στην οποία αναφέρονται μεταναστευτικά ρεύματα Νάξιων προς την Μικρά Ασία (25). Οι νησιώτες αυτή τη περίοδο «εγκατέλιπον τας νήσους και μετώκιζαν εις Κωνσταντινούπολη προς του εν Γαλατά, Χίους, Γενουάνσιους, τούτο ανήγγειλε τω Σουλτάνο ο Ιωσήφ (Νάση), διού εκ τούτου εμειούται αι προσόδοι αυτού, τούτων ένεκα έτει αφξζ (1567) μηνός Νοεμβρίου Τετάρτη και εικοστή, διετάχθη ο κάδης του Γαλατά να διατάξη τους μετοικίσαντες να επιστρέψουν εις Νάξον (26). Την περίοδο της βασιλείας του Νάση φαίνεται πως οι Νάξιοι για πρώτη φορά κατάφεραν να απεμπλακούν από την φεουδαλική σχέση της προσωπικής υποταγής. Όμως οι τόποι του νησιού άνηκαν ακόμα στους άρχοντες και έτσι η μόνη δυνατότητα που είχαν ήταν να φύγουν για άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας και ειδικά σε περιοχές στις οποίες υπήρχε ήδη ελληνικό στοιχείο.
Γενικά ο Νάση φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο πρόσωπο (27). Την περίοδο βασιλείας του εγκαταστάθηκαν στο νησί λίγοι Εβραίοι (28) ενώ, μετά από μία πρώτη περίοδο που αξιωματούχοι του Οθωμανικού στρατού επιχείρησαν να εγκατασταθούν στο νησί (29), απαγόρευσε (το 1568) την εγκατάσταση μουσουλμάνων στρατιωτών στη Νάξο με την αιτιολογία ότι δεν υπήρχαν μουσουλμανικές κοινότητες για να ενταχθούν ομαλά (30) «να μην αφί κατέφευγον Οσμανίδαι εκ του στρατού εις την νήσον, αι επιέζων τους ραγιάδες και προξενούσας ταραχές, διετάσσετω Δε ο Πεαλής να αποδιώξη αυτούς εκ των νήσων ως μη υπάρχοντων μουσουλμανικών κοινών εν αυταίς». Η περίοδος της βασιλείας του Νάση (1566-1579) επέφερε κάποιες βελτιώσεις στη ζωή των χωρικών, αν και μερικοί αποδίδουν την «καλή» διαχείριση στον αντιπρόσωπο του Κορονέλλο (31).
Μετά τον θάνατο του (από λιθοβολισμό το 1579)(32) η Νάξος υπάχθηκε κατευθείαν στην αυλή του Σουλτάνου μαζί με τα άλλα νησιά (Σαντζάκ του Αιγαίου) και διοριζόταν από τον Σουλτάνο, βοεβόδας ο οποίος ανελάμβανε την είσπραξη των φόρων. Αυτή τη περίοδο εγκαταστάθηκαν στην Νάξο λίγοι Τούρκοι που έφτασαν τα 70 περίπου άτομα το 1643 (33). Ήταν οι περισσότεροι παντρεμένοι με χριστιανές και κάποιοι από αυτούς ανεξίθρησκοι (34). Πιθανολογείται (35) ότι τους έστειλε ο Σουλτάνος ως κατασκόπους λόγω της συνωμοτικής κίνησης 15 νησιών για κατάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (36) που δεν έγινε ποτέ.
Και τον 17ο αιώνα επικοινωνία της Νάξου αλλά και των υπολοίπων Κυκλάδων συνέχισε να στρέφεται προς την Μικρά Ασία και ειδικά τη Κωνσταντινούπολη (37). Πλοία συνέχισαν να παίρνουν από τη Νάξο σμύριδα, γεωργικά και βιοτεχνικά προϊόντα (38) και ανθρώπινο δυναμικό και επέστρεφαν τάπητες, υφάσματα, βαμβάκι, κεραμίδια, ξυλεία κ.α (39).
Το Σαντζακ του Αιγαίου καταργήθηκε το 1621 και η Νάξος οργανώθηκε σε τρία Κοινά (καπετανείες), του Κάστρου (όπου έμεναν οι απόγονοι των Βενετών ευγενών), του Μπούργου (όπου έμενε κυρίως η νεοανερχόμενη ελληνική αστική τάξη) και το Κοινό των χωριών (40).
Τον 17ο αιώνα αναφέρονται νέα εκτεταμένα μεταναστευτικά ρεύματα Νάξιων προς τη Μικρά Ασία (41). Εκτός από την Πόλη σημαντικοί αριθμοί Ναξιωτών φαίνεται να συγκεντρώνονται στην Σμύρνη (42). Οι Νάξιοι της Σμύρνης ήταν βαρελάδες (βουτσάδες) και αμπελουργοί (43) ενώ οι γυναίκες εργάζονταν ως υπηρέτριες ή ως θεραπαίνιδες (ότι κι αν σημαίνει αυτό) (44). Για τους Νάξιους βαρελάδες λέγεται ότι είχαν δική τους συντεχνία (ρουσφέτι) μέσω της οποία ανέπτυξαν σημαντική δράση και έκαναν και πολλές δωρεές στο νησί (45).
Όμως ο 17ος αιώνας δεν είναι μόνο μία περίοδος μετανάστευσης από τη Νάξο, αλλά παρατηρείται και μία αντίστροφη κίνηση πληθυσμών προς τη Νάξο προς το τέλος του 17ου αιώνα από Πελοπόννησο (46) (μετά τα Ορλωφικά) και από Κρήτη (μετά την αποτυχία της επανάστασης Δασκαλογιάννη), κυρίως από τα Σφακιά (47). Εκτός από αυτές τις περιπτώσεις, ελάχιστοι ήταν οι πρόσφυγες που κατέφευγαν στην περιοχή και οι λιγοστές περιπτώσεις πρέπει να αφορούσαν φυγόδικους όπως για παράδειγμα ο πρόγονος της δικής μου οικογενείας (48). Έχουμε και κάποιες περιπτώσεις που οι φυγόδικοι ήταν Νάξιοι ή Ναξιακής καταγωγής και εξαναγκάζονταν να επιστρέψουν επειδή είχαν διαφορές με τη δικαιοσύνη (49). Δεν θα πρέπει λοιπόν να αποκλειστεί η περίπτωση της διπλής μετανάστευσης.
Τα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Μικρά Ασία και Κωνσταντινούπολη συνεχίστηκαν και εντάθηκαν τον 18ο αιώνα (50). Για τους Νάξιους αμπελουργούς της Σμύρνης λέγεται ότι ίδρυσαν τα Βουρλά, μία πόλη στην οποία συγκεντρώθηκαν αργότερα πολλοί Νάξιοι (51).
Την περίοδο πριν την επανάσταση αναφέρονται χιλιάδες νησιώτες στην Σμύρνη(ο Πρωτοπαπαδάκης αναφέρει εκατοντάδες Νάξιους μόνο στη Σμύρνη)(52) οι οποίοι κυρίως προέρχονταν από Νάξο, Τήνο, Κύθνο, Σύρο και Μύκονο (53). Μάλιστα, στις 8 Νοεμβρίου του 1821 οι πρόκριτοι του νησιού έστελαν μία επιστολή στον πρόξενο της Γαλλίας στη Σμύρνη «να φροντίσει για την ασφαλή επάνοδο των Ναξιωτών» (54).
(1) Αν και Ιησουίτες και Καπουκίνοι ιεραπόστολοι είχαν κάνει μεγάλη προπαγάνδα του καθολικισμού χρησιμοποιώντας πολλές φορές αθέμιτα μέσα. Οι Έλληνες πολλές φορές τους ανέχονταν για να μην κινήσουν την εκδικητική μανία των συμπατριωτών τους πειρατών που λυμαίνονταν το Αιγαίο. Πηγή: Κυριάκου Σιμόπουλου, Ξένοι ταξιδιώτες στη Ελλάδα, 1700-1800, 1984-Αθήνα, τόμος Β, σελ. 81-82, 165-166. Τεκμηρίωση: Ευαγγελίδη Τρ. Η Μύκονος, ήτοι η ιστορία της νήσου από των αρχαιότάτων χρόνων μέχρι των καθ` ημάς, 1912-Αθήνα, σελ. 104 επίσης – Φίνλαιη, Ιστορία της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, 1958-Αθήνα, σελ. 284-286
(2) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-28 επίσης John Montage Earl of Sandwich, A voyage performed by the late Earl of Sandwich round the mediterranean in the years 1738-1739, 1999-London στο Σιμόπουλος:1984, σελ. 186
(3) Lichtle I., Νάξος, tr. G. P. Kremos, Apollon 7 (1891) and (1892) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24
Ίδιο νούμερο (6.000) δίνει το 1666 ο monsiniori Sebestiani αναφέρει (Viaggio a navigatione di monsiniori Sebestiani, prima vescono di Hierapoli e poi di Bisignano et oggo do citta de Castello, nell` andare e tornare dell` Archipelago, 1687-Roma περιέχεται στο Σιμόπουλος 1984:579, τόμος Α)
Η Κασδαγλή αναφέρει ότι o Tournefort πληροφορήθηκε από τους Ιησουίτες ότι ο πληθυσμός του νησιού ήταν 8.000 (L`Archipel grec, S Gerasimos (editor) 1982-Paris, σελ 207)
Η Κασδαγλή εκτιμά τον πληθυσμό για τον 17ο αιώνα στις 6,000-7.000 Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-25
(4) Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 304 Τεκμηρίωση: Johann Hermann von Riedesel, Remarques d`un voyager moderne au Levant, 1769-Amsterrdam, σελ. 54
(5) Voyage dans lmpire othoman, iÈgypt et la Perse, fait par ordre du Gouvernement, pendant les six premieres annees de la Republique, par G. H. Olivier 1801-Paris, σελ. 163-164 (Σιμόπουλου:1984, Α, ως άνω, σελ. . 583-4
(6) ο Tarillon (1947-1949, σελ. 86) δίνει ίδιο πληθυσμό αλλά 1000 καθολικούς που επισημαίνει ότι κατέχουν τη μεγάλη πλειοψηφία των εδαφών
(7) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-25
(8) Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 304 Τεκμηρίωση: Johann Hermann von Riedesel, Remarques d`un voyager moderne au Levant, 1769-Amsterrdam, σελ. 54
(8) Description historique et geografique de L`Àrchipel, redogee d`apres de nouvelles observations et particulierement utile aux Negocians et aux Navigateurs, Neuwied sur le Rhin 1789, σελ. 56-58 (Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 484
(9) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 43
(10) Αμάντου Κων., Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, 1955-Αθήνα, σελ. 32-33 Του ιδίου, Γλωσσικά εκ Χίου, περιοδικό «Λαογραφία», τεύχος 7, 1923, σελ 335-336 επίσης Σουλιώτη Α., Οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας, 1921-Αθήνα, σελ. 22
(11) Με την μάχη του Μάτζικερτ ολοκληρώθηκε η εξόντωση του ελληνικού στοιχείου τη Μικρά Ασία που είχε ξεκινήσει τους πρώτους προ Χριστού αιώνες καθώς τα Τουρκικά φύλα απωθούσαν όσο προχώραγαν τους ελληνικούς πληθυσμούς Αμάντου Κων., Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, 1955-Αθήνα, σελ. 81
(12) Δημητροκάλλη Γεώργιου, Τα περί εγκατάστασης Μικρασιατών εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τόμος ΙΒ, αριθμός 3 (ανατύπωση, εθνική βιβλιοθήκη)
(13) «Δεν είναι ει μη απόγονοι, ολίγοι εκ πολλών, παλαιοτέρων Μικρασιατών εποίκων εξ εκείνων, οι οποίοι φεύγοντες των ποικιλονόμων τουρκικών φυλών τας βαρβαρικάς επιδρομάς, εγκαθίστανται σταδιακώς από τον 11ο εώς τον 14ο αιώνα» (Προμπονά Ιωάννη, Μικρασιάται εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τεύχος 10, Ιούνιος -Ιούλιος 1968 246-153)
(14) Δελλά-Ρόκα Ιω. Ν. Πειρατικές επιδρομές κατά της νήσου Νάξου, Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 169, έτος Β΄, τεύχη 15 και 16 (Γενάδιος βιβλιοθήκη), επίσης Μελισσινός 1959: 122
(15) Μελισσινός 1959: 122
Μία αρκετά πρωτότυπη άποψη για την προέλευση των (εμφανιζόμενων ως αυτοχθόνων τον 17ο αιώνα) κατοίκων της Κωμιακής και των Σμυριδοχωρίων αναπτύσσει ο Σιγάλας (Σιγάλας Αντώνης, Γλωσσικά ιδιώματα και εποικισμοί της Νάξου, Ναξιακό αρχείο 1947-1949, σελ. 197-212) ο οποίος με βάση τα γλωσσικά ιδιώματα αλλά και των ιστοριών που κυκλοφοράνε μεταξύ των Νάξιων (ποιων Νάξιων δεν μας λεει) υποστηρίζει ότι τους κατοίκους του Φιλωτίου και των Ανώμερων (βόρεια ορεινή Νάξο) τους έφεραν οι Φράγοι από τον βορά για να εξορύσσουν την σμύριδα (!) και να βόσκουν τα πρόβατα των Φεουδαρχών. Με βάση την φημολογούμενη εισαγωγή πληθυσμών από άλλες περιοχές τον 14ο αιώνα δεν είναι απίθανο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Νάξου να προέρχεται από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Και βέβαια, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι ουτοπικό, να υποστηρίξει κανείς ότι σήμερα ή ακόμα και τον 14ο αιώνα, υπήρχαν αυτόχθονες Νάξιοι.
(16) Δελλά-Ρόκα 1947-1948: 169 Ζερλέντη 1924: 3
(17) Δελλά-Ρόκα 1947-1948:170-171 Κατσούρος 1971: 155-157 Ζερλέντης 1922: 94
(18) Αναφέρεται μάλιστα ότι ο τελευταίος Κρίσπι άφηνε τους χριστιανούς πειρατές και τους δραπέτες να λεηλατούν τα νησιά (Ζερλέντης 1924: 29 επίσης Hopf Giacomo, Dissertatione documenta sulla storia dell`isola di Andro e dei suoi signior tradota da G. B. Sardagna, σελ. 13-15)
Για τους δεσμούς των καθολικών αρχόντων της Νάξου με τους ομόθρησκους τους πειρατές βλέπε: Ζερλέντη Περ. Ιστορικά σημειώματα εκ του βίου των εν Νάξιο Καπουκίνων 1649-1753, 1921-Ερμούπολη επίσης Δελλά-Ρόκα 1948: 165-178
(19) Ζερλέντου 1922: 5 μάλιστα ο Κρίσπι επιχείρησε να δωροδοκήσει τον Σουλτάνο αλλά του πήραν τα λεφτά και τον έβαλαν και φυλακή (E. De Mandat-Grancey, Στις χώρες του Ομήρου, Ναξιακό αρχείο, τεύχος 2-3, Φεβρουάριος Μάρτιος 1944, σελ. 27
(20) Κατσούρος 1972: 1 το ίδιο άρθρο1971: 155-157
(21) Οι βοεβόδες ήταν διορισμένοι από τον Σουλτάνο υπεύθυνοι για την είσπραξη των φόρων και πολλές φορές διοικητές του νησιού (Μελισσινός 1959: 130)
(22) Δελλά-Ρόκα 1948: 174
(23) Δελλά-Ρόκα 1948: 174-175
Ο πιο διάσημος από τους Φράγκους πειρατές ήταν ο Creveliers τον οποίο οι Καπουκίνοι μοναχοί στο ημερολόγιο τους αποκαλούν ιππότη (Ζερλέντης 1921) Βλέπε επίσης περί Crevelliers (Sauger R. 1698 (μετάφραση Α. Κάραλη) Ιστορία των αρχαίων δούκων και λοιπών ηγεμόνων του Αιγαίου, 1878-Ερμούπολη, σελ. 196-198 επίσης Μαρκόπολις Μιχ. Πειρατικαί επιδρομαί κατά της νήσου Νάξου, περιέχεται στην «Εικονογραφημένη Εστία» τόμος Β΄, 1891, σελ. 107-110 επίσης Κεφαλληνιάδης Ν. Ο Γάλλος κουρσάρος Crevelliers εναντίον της Νάξου, περιοδικό «Κυκλαδικά θέματα», Μάης Ιούνης1984, σελ. 94-98
(24) Ζερλέντου Π. Γράμματα των τελευταίων δούκων του Αιγαίου, 1924-Ερμούπολη, σελ. 3 επίσης » Βακαλόπουλος Α. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669. Οι ιστορικές βάσεις της ελληνικής κοινωνίας, 1964-Θεσσαλονική, σελ. 373
(25) Βέη Ν.Α. Η Τσακωνική εποίκιση εν Νάξω, περιοδικό «Ναξιακό Αρχείον» τεύχος 2, 1949
(26) Περικλέους Ζερλέντου, Γράμματα των τελευταίων Φράγκων Δούκων του Αιγαίου1924 ως άνω, σελ 12
Η ελάττωση του πληθυσμού (Γράφει ο Κατσούρος Α.Φ. Οι Τούρκοι της Νάξου, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄ , 1971, σελ. 152) ήτο αντίθετη προς τα συμφέροντα του Νάση γιατί όσο λιγόστευαν οι άνθρωποι λιγόστευαν και οι φόροι που εισέπρατε.
(27)οι Νάξιοι προτιμούσαν να τους κυβερνά ο Κρίσπο και όχι ένας εβραίος, μάλιστα ζήτησαν να βγει από την φυλακή παρόλο που οι ίδιοι είχαν αιτηθεί την έκπτωση του (Miller 1970 σελ. 700-703 επίσης Μαρκόπολις 1893: 3)
(28) Ζερλέντου, 1924: 29 Αναφέρονται και ελάχιστοι Αρμένιοι (Μελισσινός 1959: 131). Οι Εβραίοι εξαναγκάστηκαν να φύγουν την περίοδο της Ρωσικής κατοχής (Μελισσινός 1959: 132)
(29) Αντώνιου Κατσούρου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ 1-2 (είχαν εγκατασταθεί την περίοδο που ο Πιαλή Αγάς κατέλαβε το νησί το 1566)
(30) Galante Abr., De Joseph Nassi, Duc de Naxos, 1931-Constantinople, σελ. 19-21 και 26-32 Αντώνιου Κατσούρου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ. 1
«η ελλάτωσις του πληθυσμού ήτο αντίθετη προς τα συμφέροντα του Νάσι γιατί όσο λιγόστευαν οι άνθρωποι ωλιγόστευαν και οι φόροι που εισέπρατε» βλέπε: Κατσούρου Αντώνιου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ. 1 επίσης Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄, 1971, σελ. 152.
Επίσης ο Miller (Miller 1970 σελ. 700-703) αναφέρει πως το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν να εισπράτει τους φόρους
Ο Ζερλέντης γράφει ότι ο Νάση εισέπραττε 50.000 σκούδα από τη Νάξο και απέδιδε στον Σουλτάνο 12.000 (Ζερλέντης 1924: 29)
(31) Tarillon 1947-1949, 85
(32) William Miller, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνικά Γράμματα, σελ. 706
(33) Laurent V. La mission de jesuites a Naxos de 1627 a 1643 “Echos d`Orient” XXXIV (1935), σελ 337 περιέχεται στο Κατσούρος 1971: 153
(34) Ένας από αυτούς ήταν και ο Πιαλή Αγάς (του οποίου η κόρη Σουλτάνα έχει στην κατοχή της τους Σίφωνες) ο οποίος ήταν αυτός που καθάρισε την Νάξο το 1566 από τους Φράγκους πειρατές. Ο Κατσούρος λεει γι αυτόν πως ήταν καθαρός Τούρκος αλλά νομίζω ότι έχει παρανοήσει λίγο την κατάσταση διότι ο Miller αναφέρει ότι ήταν εξωμότης Χριστιανός.
(35) Κατσούρος Α. Οι Τούρκοι της Νάξου, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄ , 1971, σελ. 154
(36) Χασιώτης Ι.Κ., Άγνωστη συνωμοτική κίνηση στις Κυκλάδες στα τέλη του 16ου αιώνα, περιοδικό «Ελληνικά», τεύχος 22, 1969, σελ. 377-378
(37) Αντ. Φ. Κατσούρου, Περί των κάπω-Κεχαγιάδων της Σύρας στη Κωνσταντινούπολη, περιοδικό «Ελληνικά», τεύχος 15 (1957), σελ 184-190, επίσης Σφυρόερας, Μεταναστεύσεις και εποικισμοί των Κυκλαδιτών εις Σμύρνη κατά τη Τουρκοκρατία, Μικρασιατικά Χρονικά Ι΄ 1962, σελ. 165 (εθνική βιβλιοθήκη)
(38) επίσης αναφέρεται ότι η Νάξος ήταν διάσημη για τις ελιές της και πως εξήγε κρασί, λάβδανο και εσπεριδοειδή σε νησιά και πως οι φεουδάρχες κέρδιζαν μεγάλα ποσά από τις εξαγωγές (Ιστορία του ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 168-169)
(39) Περικλέους Ζερλέντου, Φεουδαλική πολιτεία εν τη νήσω Νάξο, 1925-Ερμούπολη, σελ 22 επίσης Σφυρόερας 1962:124
(40) Ζερλέντης 1924: 8 του ιδίου 1825: 3-4
(41) Περικλέους Ζερλέντου1925:58 επίσης Σφυρόερας: 1962, ως άνω, σελ. 165
(42) Σφυρόερας, Μεταναστεύσεις και εποικισμοί των Κυκλάδων εις Σμύρνη κατά την Τουρκοκρατίας, Μικρασιάτικα Χρονικά 10, 1963, σελ. 165-167 (εθνική βιβλιοθήκη) επίσης Προμπονά Ιωάννη, Μικρασιάται εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τεύχος 10, Ιούνιος -Ιούλιος 1968 Ανάτυπον σελ. 7) (εθνική βιβλιοθήκη)
(43) Σφυρόερας 1962: 165, επίσης Κεφαλληνιάδης Ν.Α. Μνήμες από την Ανατολή, 1988-Φιλιπότη, σελ. 16 (Μπενάκειος βιβλιοθήκη) επίσης Ιστορία του Ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221
(44) Κεφαλληνιάδης:1971, ως άνω
(45) Σφυρόερας 1962:166-167 επίσης Κεφαλληνιάδης 1988:15-16
(46) Η μετοίκηση Πελλοπονήσιων στην Νάξο και σε άλλα μέρη της τότε Οθωμανικής αυτοκρατορίας (κυρίως Μικρά Ασία) χρονολογείται από τον πόλεμο του 1770 μεταξύ Ρωσίας Τουρκία που οδήγησε σε προσφυγιά 40-80.000 Πελοποννήσιους (Τ. Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός αγώνας 1971 -Αθήνα, τόμος 1, σελ. 22
Αποκλειστικά σε σχέση με τη Νάξο βλέπε: Βέη Ν.Α. Η Τσακωνική εποίκιση εν Νάξω, περιοδικό «Ναξιακό Αρχείον» τεύχος 2, 1949, σελ. 189-191 επίσης Δημητροκάλλλη Γεωργίου, Τα περί εγκατάστασης Μικρασιατόν εν Νάξο, ως άνω, σελ. 418
Σε έγγραφο του δραγουμάνου του στόλου Νικαλάου Μαυρογένη του 1779 παραγγέλνει στους Νάξιους να ειδοποιήσουν τους Πελοποννήσιους που κατέφυγαν στο νησί να ξαναγυρίσουν σπίτια τους (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221)
(47)(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 76) Σε έγγραφο του καπουδάν πασά Γαζή Χουσείν της 20-4-1797 προς τους νησιώτες αναφέρεται «να μην δέχεστε εις τον τόπον σας Σφακιανούς και μάλιστα να διώξετε τους εβρισκόμενους εις τον τόπον σας ανύπαντρους Σφακιανούς και Βενετσιάνους» (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος Ι(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221)
(48) βλ. Φώτη Κ. Σιδερή: Το γενεαλογικό δέντρο των Μπέηδων: Κορώνου, Κεραμωτής, Αθηνών, Πειραιώς, 1780-1970, 1972 (αδημοσίευτο υλικό)
Πρόγονος μας εμφανίζεται κάποιος φυγόδικος από τη Μικρά Ασία με το όνομα Χατζηκυριακάκης που μετοίκησε στη Νάξο. Ο εν «γενάρχης» ήταν Σιδεράς και γι αυτό τον λόγο πήρε το όνομα Σιδερής. Παντρεύτηκε μια γυναίκα άγνωστων στοιχείων από τη Κεραμωτή (αν και είναι πολύ πιθανό η γυναίκα του να ονομαζόταν Λεμονιά) και μαζί της απέκτησε τέσσερις γιους, τον Μανώλη, τον Μιχάλη, τον Γιάννη και τον Στυλιανό. Ο Μανώλης πήρε το παρατσούκλι πατέρας διότι όταν χάθηκε ο Χατζηκυριακάκης σαν μεγαλύτερος αδελφός πήρε τον ρόλο του πατέρα και ανέλαβε μαζί με την μητέρα την ευθύνη της οικογενείας. Όλοι τον φώναζαν πατέρα ώσπου του έμεινε το παρατσούκλι «πατέρας» (πατερομανώλης -μετοίκησε στο χωριό Μέση).
Ο δεύτερος γιος ήταν τύπος παλικαρά και σαματατζή. Ψηλός γερός, προικισμένος από τη φύση με όλα τα χαρακτηριστικά του νταή, δεν αργούσε να εμπλακεί στον καβγά, σχεδόν σε κάθε πανηγύρι ή με την παραμικρή αιτία. Έτσι λοιπόν ονομάστηκε Μιχάλαρος (μετοίκησε στο χωριό Κωμιακή).
Ο τρίτος γιος και πρόγονος των Μπέηδων ήταν τύπος ξέγνοιαστος, ανέμελος, πράος και όπως φαίνεται τεμπελάκος. Του άρεσε η καλή ζωή, να κάθεται στο καφενείο, να πίνει το καφεδάκι του, να καπνίζει τον ναργιλέ του και να ψιλοκουβεντιάζει. Με άλλα λόγια του άρεσε η Μπέικη ζωή γι αυτό του έδωσαν το παρατσούκλι Μπέης. Ο Μπεογιάννης μετοίκησε στο χωριό Κόρωνος περίπου το 1800 μαζί με τον μικρότερο αδελφό του τον Σαλιακοστυλιανό (πήρε αυτό το όνομα επειδή ήταν ο μικρότερος και ο ασθενικότερος και του τρέχανε τα σάλια). Ο Μπεογιάννης παντρεύτηκε τη Δέσποινα Μελισσουργού και απέκτησε τέσσερα παιδιά, τον Κώστα, τον Μανώλη, τον Φώτη και την Λεμονιά. Η Λεμονιά στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη υπηρέτρια σε κάποιο σπίτι πλουσίων και από τότε χάθηκαν τα ίχνη της μέχρι που ο Μπεοφώτης ανακάλυψε τα ίχνη μιας δισέγγονης της στην Λευκάδα
(49)Βλέπε Κεφαλληνιάδης 1988: 82-83
(50) Σφυρόερας 1962:164-165
(51) Κεφαλληνιάδη1 1988: 18, Σφυρόερας 1962: 166-167
(52) Πρωτοπαπαδάκης Π., ως άνω
(53) Σφυρόερας 1962:164-165
(54) Σφυρόερας 1962:191-193
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Η Συνοπτική Ιστορία της Νάξου. Η στάση των Νάξιων την περίοδο της επαναστάσεως του 1821
Η είδηση της ελληνικής επανάστασης του 1821 έγινε δεκτή με απόλυτο αδιαφορία στη Νάξο (1). Οι αφίξεις του Μαζαράκη προς το τέλος του Μαίου και των απεσταλμένων του Υψηλάντη Σάλλα (2) και Κασομούλη δεν στάθηκαν ικανές να πείσουν του Ναξιώτες. Παρότι πέρασε ένας χρόνος και ήρθαν στο νησί οι αρμοστές Βενιαμίν, Λέσβιος και Μεταξάς μόνο τυπικά προσχώρησε η Νάξος στην επανάσταση (3). Το 1822 διορίστηκαν αρμοστής (έπαρχος) για να φαίνεται ότι το νησί επαναστάτησε . Τουλάχιστον μέχρι το 1825 και αργότερα, οι αντιδράσεις συνεχίζονταν (και από τους Έλληνες προεστούς του νησιού) για την φορολογία και τα αναγκαστικά δάνεια που προσπαθούσαν να αποσπάσουν οι Υδραίοι (4). Σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης οι Νάξιοι πολλές φορές αντέδρασαν (5) και μάλιστα αμφισβήτησαν την κοινή καταγωγή του με τους επαναστατημένους Έλληνες (6).
Η στάση των Ναξίων κατά την επανάσταση θεωρείται διφορούμενη. Ορισμένοι συγγραφείς αποδίδουν την υπαιτιότητα στους καθολικούς του νησιού (7) ενώ μια η άλλη άποψη θεωρεί ότι εκείνοι που αντέδρασαν ήταν ο απλός κόσμος που φοβήθηκε ότι επειδή η προσωρινή διοίκηση διόρισε δικαστές οι οποίοι θα δίκαζαν με βάση του Βυζαντινούς νόμους, καταργώντας δηλαδή το εθιμικό δίκαιο που ίσχυε για χρόνια στο νησί (8).
Πέρα από τις αντιδράσεις των προεστών, για τους χωρικούς του νησιού, (που βέβαια δεν είχαν ιδέα περί πατρίδας και πατριωτισμού μέχρι που οι απεσταλμένοι του ελληνικού στρατού άρχισαν να τους πείθουν) η επανάσταση είχε δύο διαφορετικά αποτελέσματα: η φορολογία που ζητούσαν οι στρατιωτικές αρχές της επανάστασης είχαν σαν συνέπεια να αυξηθούν οι φόροι. Επίσης, έχασαν προσωρινά την δυνατότητα να μετοικούν από καιρού εις καιρόν στην περιοχή της Ανατολίας . Τέλος, η επαναστατική κυβέρνηση φρόντισε από νωρίς να βάλει «χέρι» στην εκμετάλλευση των Σμυριδορυχείων παραχωρώντας τα σε ενοικιαστή και δηλώνοντας στους χωρικούς ότι δεν είχαν δικαίωμα πάνω τους (9).
Το θετικό για τους χωρικούς ήταν ότι με την βοήθεια και των μεταναστών ειδικά από τις αστικές περιοχές της Μικράς Ασίας και με την ώθηση που τους έδινε η επανάσταση, τόλμησαν να αμφισβητήσουν την κυριαρχία των Φεουδαλικών αρχόντων (10).
(1) Ρόζος Ευάγγελος, Οι νησιώτες του Αιγαίου στον αγώνα, 1971-Αθήνα, σελ. 97 επίσης Αρχείο Ύδρας, τόμος 2, σελ 72
(2) ο οποίος ήταν Νάξιος αξιωματικός του ελληνικού επαναστατικού στρατού
(3) Ο Ρόζος υποστηρίζει ότι η Νάξος προσχώρησε το 1822 (Ρόζος 1971)) αλλά ήταν μάλλον εικονική προσχώρηση, τουλάχιστον όχι με έμψυχο δυναμικό. Η πρώτη συμμετοχή της Νάξου ήταν το αναγκαστικό δάνειο του 1823),
(4) Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 10ος , σελ 289
(5) Ρόζος 1971:163-171 Το 1923 πήραν αναγκαστικό δάνειο 50.000 γρόσια.
(6) Μετά την καταστροφή των Ψαρών ο διορισμένος έπαρχος αναγκάστηκε να φύγει από φόβο μήπως τον παραδώσουν στους Οθωμανούς. Οι Νάξιοι έστειλαν μία αναφορά στον καπουδάν Πασά με υπογραφή του μητροπολίτη Παροναξίας Ιερόθεου στην οποία δηλώνανε ότι η Νάξος προσκυνάει (αρχείο Ύδρας, τόμος 4ος, σελ 253-256 στο Ανδρέου Φ. Δρακάκη, Άγγλοι πρόξενοι εις τα Κυκλάδας κατά την επανάσταση, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών 1964, τόμος Δ΄, σελ. 129
Την ίδια περίοδο σε μια επιστολή των κατοίκων του κοινού του Νεοχωρίου (μετά την καταστροφή των Ψαρών στις 3-9-1923) προς τον εν Σμύρνη Γάλλο πρόξενο όπου του γίνεται γνωστό πως οι κάτοικοι του Νεοχωρίου δεν πήραν μέρος στην επανάσταση των ελλήνων και ζήτησαν η προστασία που παρείχε η Γαλλική κυβέρνηση στο κοινό του Κάστρου να επεκταθεί και σε αυτούς (στο Ανδρέου Π. Μαρούλη, Ναξιακά έγγραφα 1723-1883, περιέχεται στο ΕΚΜ-1964, τόμο Δ΄, σελ 431)
(7) Ιστορία του Ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΒ, σελ. 102. Με δεδομένο ότι οι Υδραίοι και Σπετσιώτες που πρωτοστάτησαν στην επανάσταση και που επέβαλλαν τα αναγκαστικά δάνεια, δεν μιλούσαν καν ελληνικά μάλλον είχαν δίκιο.
,Και πάλι έχουμε δύο ερμηνείες. Η μία (Ευάγγελος Ρόζος, Οι νησιώτες του Αιγαίου στον αγώνα, 1971-Αθήνα) εκτιμά ότι οι μεγάλοι αριθμοί καθολικών ήταν υπαίτιοι για την αντίδραση της Νάξου ενώ ο (Δαμιράλης:1874, σελ 46) υποστηρίζει ότι δεν ήταν τόσο πολλοί οι καθολικοί αλλά επηρέαζαν τον κόσμο επειδή ήταν αυτοί που διαφέντευαν τον τόπο.
(8) Ιστορία του ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΓ, σελ 595
Το 1805 οι προεστοί της Νάξου έπειτα από διαταγή του Παναγιώτη Μουρούζη, Δραγομάνου του Τουρκικού στόλου, μάζεψαν και κατέγραψαν όλους τους παλαιούς νόμους και τα έθιμα που ίσχυαν στο νησί τα οποία παρέδωσαν στον ιερέα Ιλαρίωνα να τα μορφοποιήσει .βλέπε Κατσούρου Αντ. Συμβολή εις τη μελέτη των εθίμων της Νάξου, Ναξιακό Αρχείο, τεύχος 1, Ιανουάριος 1947, σελ. 8, έτος Α΄ επίσης Σγούτα Λ. Θέμις, η εξέτασις της ελληνικής νομοθεσίας, 1852, τεύχος 5, σελ. 173 επίσης Ζέπου Ιω.Δ. Συλλογή τοπικών ελληνικών εθίμων (απόσπασμα εκ του Η΄ τόμου του γης graecofomanum), 1931-Αθήνα, ΣΕΛ. 119
(9) Βλέπε Ζευγώλης Τάσσος, Ιστορία της Ναξίας σμύριδας, Ναξιακό αρχείο 1947-1949, τόμος 1, σελ 144 (Γενάδιος βιβλιοθήκη)
(10) Ρόζος Ευ, 1971:57 Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 10ος , σελ 292 επίσης Κασομούλης Ν. Ενθυμήματα στρατιωτικά, τόμος Α΄, 1939-Αθήνα, επίσης Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας Α΄, 13
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Η στάση των Ναξίων κατά την επανάσταση θεωρείται διφορούμενη. Ορισμένοι συγγραφείς αποδίδουν την υπαιτιότητα στους καθολικούς του νησιού (7) ενώ μια η άλλη άποψη θεωρεί ότι εκείνοι που αντέδρασαν ήταν ο απλός κόσμος που φοβήθηκε ότι επειδή η προσωρινή διοίκηση διόρισε δικαστές οι οποίοι θα δίκαζαν με βάση του Βυζαντινούς νόμους, καταργώντας δηλαδή το εθιμικό δίκαιο που ίσχυε για χρόνια στο νησί (8).
Πέρα από τις αντιδράσεις των προεστών, για τους χωρικούς του νησιού, (που βέβαια δεν είχαν ιδέα περί πατρίδας και πατριωτισμού μέχρι που οι απεσταλμένοι του ελληνικού στρατού άρχισαν να τους πείθουν) η επανάσταση είχε δύο διαφορετικά αποτελέσματα: η φορολογία που ζητούσαν οι στρατιωτικές αρχές της επανάστασης είχαν σαν συνέπεια να αυξηθούν οι φόροι. Επίσης, έχασαν προσωρινά την δυνατότητα να μετοικούν από καιρού εις καιρόν στην περιοχή της Ανατολίας . Τέλος, η επαναστατική κυβέρνηση φρόντισε από νωρίς να βάλει «χέρι» στην εκμετάλλευση των Σμυριδορυχείων παραχωρώντας τα σε ενοικιαστή και δηλώνοντας στους χωρικούς ότι δεν είχαν δικαίωμα πάνω τους (9).
Το θετικό για τους χωρικούς ήταν ότι με την βοήθεια και των μεταναστών ειδικά από τις αστικές περιοχές της Μικράς Ασίας και με την ώθηση που τους έδινε η επανάσταση, τόλμησαν να αμφισβητήσουν την κυριαρχία των Φεουδαλικών αρχόντων (10).
(1) Ρόζος Ευάγγελος, Οι νησιώτες του Αιγαίου στον αγώνα, 1971-Αθήνα, σελ. 97 επίσης Αρχείο Ύδρας, τόμος 2, σελ 72
(2) ο οποίος ήταν Νάξιος αξιωματικός του ελληνικού επαναστατικού στρατού
(3) Ο Ρόζος υποστηρίζει ότι η Νάξος προσχώρησε το 1822 (Ρόζος 1971)) αλλά ήταν μάλλον εικονική προσχώρηση, τουλάχιστον όχι με έμψυχο δυναμικό. Η πρώτη συμμετοχή της Νάξου ήταν το αναγκαστικό δάνειο του 1823),
(4) Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 10ος , σελ 289
(5) Ρόζος 1971:163-171 Το 1923 πήραν αναγκαστικό δάνειο 50.000 γρόσια.
(6) Μετά την καταστροφή των Ψαρών ο διορισμένος έπαρχος αναγκάστηκε να φύγει από φόβο μήπως τον παραδώσουν στους Οθωμανούς. Οι Νάξιοι έστειλαν μία αναφορά στον καπουδάν Πασά με υπογραφή του μητροπολίτη Παροναξίας Ιερόθεου στην οποία δηλώνανε ότι η Νάξος προσκυνάει (αρχείο Ύδρας, τόμος 4ος, σελ 253-256 στο Ανδρέου Φ. Δρακάκη, Άγγλοι πρόξενοι εις τα Κυκλάδας κατά την επανάσταση, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών 1964, τόμος Δ΄, σελ. 129
Την ίδια περίοδο σε μια επιστολή των κατοίκων του κοινού του Νεοχωρίου (μετά την καταστροφή των Ψαρών στις 3-9-1923) προς τον εν Σμύρνη Γάλλο πρόξενο όπου του γίνεται γνωστό πως οι κάτοικοι του Νεοχωρίου δεν πήραν μέρος στην επανάσταση των ελλήνων και ζήτησαν η προστασία που παρείχε η Γαλλική κυβέρνηση στο κοινό του Κάστρου να επεκταθεί και σε αυτούς (στο Ανδρέου Π. Μαρούλη, Ναξιακά έγγραφα 1723-1883, περιέχεται στο ΕΚΜ-1964, τόμο Δ΄, σελ 431)
(7) Ιστορία του Ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΒ, σελ. 102. Με δεδομένο ότι οι Υδραίοι και Σπετσιώτες που πρωτοστάτησαν στην επανάσταση και που επέβαλλαν τα αναγκαστικά δάνεια, δεν μιλούσαν καν ελληνικά μάλλον είχαν δίκιο.
,Και πάλι έχουμε δύο ερμηνείες. Η μία (Ευάγγελος Ρόζος, Οι νησιώτες του Αιγαίου στον αγώνα, 1971-Αθήνα) εκτιμά ότι οι μεγάλοι αριθμοί καθολικών ήταν υπαίτιοι για την αντίδραση της Νάξου ενώ ο (Δαμιράλης:1874, σελ 46) υποστηρίζει ότι δεν ήταν τόσο πολλοί οι καθολικοί αλλά επηρέαζαν τον κόσμο επειδή ήταν αυτοί που διαφέντευαν τον τόπο.
(8) Ιστορία του ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΓ, σελ 595
Το 1805 οι προεστοί της Νάξου έπειτα από διαταγή του Παναγιώτη Μουρούζη, Δραγομάνου του Τουρκικού στόλου, μάζεψαν και κατέγραψαν όλους τους παλαιούς νόμους και τα έθιμα που ίσχυαν στο νησί τα οποία παρέδωσαν στον ιερέα Ιλαρίωνα να τα μορφοποιήσει .βλέπε Κατσούρου Αντ. Συμβολή εις τη μελέτη των εθίμων της Νάξου, Ναξιακό Αρχείο, τεύχος 1, Ιανουάριος 1947, σελ. 8, έτος Α΄ επίσης Σγούτα Λ. Θέμις, η εξέτασις της ελληνικής νομοθεσίας, 1852, τεύχος 5, σελ. 173 επίσης Ζέπου Ιω.Δ. Συλλογή τοπικών ελληνικών εθίμων (απόσπασμα εκ του Η΄ τόμου του γης graecofomanum), 1931-Αθήνα, ΣΕΛ. 119
(9) Βλέπε Ζευγώλης Τάσσος, Ιστορία της Ναξίας σμύριδας, Ναξιακό αρχείο 1947-1949, τόμος 1, σελ 144 (Γενάδιος βιβλιοθήκη)
(10) Ρόζος Ευ, 1971:57 Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 10ος , σελ 292 επίσης Κασομούλης Ν. Ενθυμήματα στρατιωτικά, τόμος Α΄, 1939-Αθήνα, επίσης Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας Α΄, 13
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Συνοπτική Ιστορία της Νάξου. Η περίοδος της «Φραγκοκρατίας»
Το 1204, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης υπογράφηκε συνθήκη μεταξύ Λατίνων και Βυζαντινών με την οποία η Νάξος περιήλθε στην κυριαρχία των Ενετών. Το 1207 ο Ενετός Μάρκος Σανούδος άλωσε το κάστρο του Απάλιρου μετά από σκληρή μάχη με του Έλληνες ή Γενοβέζους υπερασπιστές του (1) και κατέλαβε το νησί ιδρύοντας το Δουκάτο της Νάξου ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους. Ο Μάρκος Σανούδος μοίρασε στο λεφούσι του τις εκτάσεις του νησιού. Τα μεν βουνά τα έδωσαν σε βοσκούς για να βόσκουν τα πρόβατα τους ενώ οι αγρότες βρέθηκαν σε ακόμα δυσχερέστερη θέση διότι πολύ συχνά υποχρεώνονταν σε προσωπικές αγγαρείες (2).
Ο Μάρκος Σανούδος κυβέρνησε το δουκάτο μέχρι το 1227 και η δυναστεία του μέχρι το 1383 όταν ο τελευταίος Σανούδος, ο Νικολό ντε λα Καρτσέρι ο Γ΄ δολοφονήθηκε από τον Λομβαρδό Φρατζεσκο Κρίσπι, ο οποίος μάλιστα ισχυριζόταν ότι κατάγεται από τους αρχαίους Έλληνες αυτοκράτορες (3). Η δυναστεία των Κρίσπι κυριάρχησε στη Νάξο μέχρι το 1537 όταν και παραδόθηκε στον Οθωμανό Ναύαρχο και πρώην πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, εξαγοράζοντας την ασφάλεια του με μεγάλα χρηματικά ποσά (4).
Οι Οθωμανοί άφησαν τους Κρίσπι στην εξουσία μέχρι το 1566 (όταν ο τελευταίος της δυναστείας φυλακίστηκε στη Κωνσταντινούπολη)(5) και Δούκας της Νάξου διορίστηκε από τον Σουλτάνο ο Πορτογαλοεβραίος Ιωσήφ Νάζι (ή Νάση) ο οποίος διοικούσε τη Νάξο (από το παλάτι του στον Βόσπορο) δια του αντιπροσώπου του Φρατζέσκου Κορονέλλου, μέχρι το 1579.
Μετά τον θάνατο του, το νησί τέθηκε στην άμεση κυριαρχία της αυλής του Σουλτάνου όπου και παρέμεινε (με μία εξαίρεση 9 ετών Ρώσικης κατοχής)(6) μέχρι την ίδρυση του πρώτου Ελληνικού έθνους-κράτους το 1830.
(1) Ι Φοδέριγκχαμ, Marco Sanudo the Conqueror of the A-rchipelago, 1915-Oxford βλέπε και Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ.158-162
Η αντίσταση των υπερασπιστών (ο Miller αναφέρει Ναξιωτών) ήταν πολύ ισχυρή και το κάστρο πολιορκήθηκε επί πέντε εβδομάδες. Μάλιστα, ο Σανούδος έκαψε τα πλοία του στόλου του για να αναγκάσει τους άντρες του να πολεμήσουν ή να πεθάνουν (William Miller, Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνικά γράμματα, σελ. 85 επίσης Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ.162 επίσης Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 8ος , σελ. 29
(2) Ζερλέντης 1925: 11 επίσης Ιγνάτιος Λίχτε, Περιγραφή της νήσου Ναξίας (μετάφραση Κρέμου) , περιοδικό «Απόλλων», έτος 2ο , 1891-Πειραιάς, σελ. 160
(3) Tarillon (μετάφραση Αδριανή Καραβία) Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 71
(4) Αυτή (η Νάξος) γαρ υπέσχετω δούναι χαράτζιον και ούτως ουκ εκούρσευσεν αυτήν, τοις δ` ετέρας νήσους ερήμωσεν αυτάς πανταλώς (Έκθεσις Χρονική, σελ 80) Επίσης Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 9ος , σελ 75
(5) Μία αντιπροσωπεία Νάξιων προεστών είχε πάει στον Σουλτάνο να διαμαρτυρηθεί για την βασιλεία του Κρίσπι. Στην Κωνσταντινούπολη όμως ήταν και ο Κρίσπι που προσπάθησε να δωροδωκήσει τον Σουλτάνο με χρήματα. Τελικά του πήραν τα χρήματα και τον έχωσαν και φυλακή (βλέπε, Mandat-Grancey, Στις χώρες του Ομήρου, «Ναξιακό Αρχείο», τεύχος 2-3, Φευρουάριος-Μάρτιος 1944, σελ. 27 (Γενάδιος) επίσης Tarillon, Αναμνήσεις από τη Νάξο, Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 85 (Γενάδιος)
(6) Το 1770-1771 ο Ρωσικός στόλος κατέλαβε τα νησιά για 9 χρόνια. Οι νησιώτες και ειδικά οι Ναξιώτες πέρασαν πολλά δεινά από τους Ρώσους και μάλιστα οι ναύτες του Ρωσικού στόλου, κυρίως Σφακιανοί, έκαναν επιδρομές στα χωριά και τα ρήμαζαν (βλέπε Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 9ος , σελ. 257). Η Ρωσική κατοχή έληξε με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καναρτζή που όριζε την Ρωσία προστάτιδα των Χριστιανών του Αιγαίου. Και τα Ορλωφικά στην Πελοπόννησο αλλά και η επανάσταση του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη ήταν μέρος της υποτιθέμενης υποστήριξης της Ρωσίας που αργότερα υπαναχώρησε με γνωστές καταστροφικές συνέπειες για τις δύο περιοχές (Κορδάτος, ως άνω, σελ. 247-257)
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Ο Μάρκος Σανούδος κυβέρνησε το δουκάτο μέχρι το 1227 και η δυναστεία του μέχρι το 1383 όταν ο τελευταίος Σανούδος, ο Νικολό ντε λα Καρτσέρι ο Γ΄ δολοφονήθηκε από τον Λομβαρδό Φρατζεσκο Κρίσπι, ο οποίος μάλιστα ισχυριζόταν ότι κατάγεται από τους αρχαίους Έλληνες αυτοκράτορες (3). Η δυναστεία των Κρίσπι κυριάρχησε στη Νάξο μέχρι το 1537 όταν και παραδόθηκε στον Οθωμανό Ναύαρχο και πρώην πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, εξαγοράζοντας την ασφάλεια του με μεγάλα χρηματικά ποσά (4).
Οι Οθωμανοί άφησαν τους Κρίσπι στην εξουσία μέχρι το 1566 (όταν ο τελευταίος της δυναστείας φυλακίστηκε στη Κωνσταντινούπολη)(5) και Δούκας της Νάξου διορίστηκε από τον Σουλτάνο ο Πορτογαλοεβραίος Ιωσήφ Νάζι (ή Νάση) ο οποίος διοικούσε τη Νάξο (από το παλάτι του στον Βόσπορο) δια του αντιπροσώπου του Φρατζέσκου Κορονέλλου, μέχρι το 1579.
Μετά τον θάνατο του, το νησί τέθηκε στην άμεση κυριαρχία της αυλής του Σουλτάνου όπου και παρέμεινε (με μία εξαίρεση 9 ετών Ρώσικης κατοχής)(6) μέχρι την ίδρυση του πρώτου Ελληνικού έθνους-κράτους το 1830.
(1) Ι Φοδέριγκχαμ, Marco Sanudo the Conqueror of the A-rchipelago, 1915-Oxford βλέπε και Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ.158-162
Η αντίσταση των υπερασπιστών (ο Miller αναφέρει Ναξιωτών) ήταν πολύ ισχυρή και το κάστρο πολιορκήθηκε επί πέντε εβδομάδες. Μάλιστα, ο Σανούδος έκαψε τα πλοία του στόλου του για να αναγκάσει τους άντρες του να πολεμήσουν ή να πεθάνουν (William Miller, Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνικά γράμματα, σελ. 85 επίσης Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ.162 επίσης Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 8ος , σελ. 29
(2) Ζερλέντης 1925: 11 επίσης Ιγνάτιος Λίχτε, Περιγραφή της νήσου Ναξίας (μετάφραση Κρέμου) , περιοδικό «Απόλλων», έτος 2ο , 1891-Πειραιάς, σελ. 160
(3) Tarillon (μετάφραση Αδριανή Καραβία) Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 71
(4) Αυτή (η Νάξος) γαρ υπέσχετω δούναι χαράτζιον και ούτως ουκ εκούρσευσεν αυτήν, τοις δ` ετέρας νήσους ερήμωσεν αυτάς πανταλώς (Έκθεσις Χρονική, σελ 80) Επίσης Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 9ος , σελ 75
(5) Μία αντιπροσωπεία Νάξιων προεστών είχε πάει στον Σουλτάνο να διαμαρτυρηθεί για την βασιλεία του Κρίσπι. Στην Κωνσταντινούπολη όμως ήταν και ο Κρίσπι που προσπάθησε να δωροδωκήσει τον Σουλτάνο με χρήματα. Τελικά του πήραν τα χρήματα και τον έχωσαν και φυλακή (βλέπε, Mandat-Grancey, Στις χώρες του Ομήρου, «Ναξιακό Αρχείο», τεύχος 2-3, Φευρουάριος-Μάρτιος 1944, σελ. 27 (Γενάδιος) επίσης Tarillon, Αναμνήσεις από τη Νάξο, Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 85 (Γενάδιος)
(6) Το 1770-1771 ο Ρωσικός στόλος κατέλαβε τα νησιά για 9 χρόνια. Οι νησιώτες και ειδικά οι Ναξιώτες πέρασαν πολλά δεινά από τους Ρώσους και μάλιστα οι ναύτες του Ρωσικού στόλου, κυρίως Σφακιανοί, έκαναν επιδρομές στα χωριά και τα ρήμαζαν (βλέπε Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 9ος , σελ. 257). Η Ρωσική κατοχή έληξε με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καναρτζή που όριζε την Ρωσία προστάτιδα των Χριστιανών του Αιγαίου. Και τα Ορλωφικά στην Πελοπόννησο αλλά και η επανάσταση του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη ήταν μέρος της υποτιθέμενης υποστήριξης της Ρωσίας που αργότερα υπαναχώρησε με γνωστές καταστροφικές συνέπειες για τις δύο περιοχές (Κορδάτος, ως άνω, σελ. 247-257)
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Νάξος - Ανθωπογεωγραφία
Νάξος: αυτή είναι η ευφοροτέρα και ωραιοτέρα όλων των Κυκλάδων, έχουσα περίμετρον 80 μιλίων. Παλαιόθεν ονομάζετω Δία, Στρογγύλη και Διονυσιάς, δια δε την πολλήν αυτής ευφορίαν και τας ωραίας εξοχάς, ελέγετω και Μικρά Σικελία. Προάγει εν αφθονία διάφορα προϊόντα, εξαιρέτως δε πολύν και αξιόλογον οίνον, όςτι μεταφέρεται και εις άλλους τόπους, χάριν εμπορίου, και το περίφημον σμιρίγλιον, έχει δε κατοίκους 12.000 κατοικούντας εις διάφορα χωριά των οποίων πρωτεύει η πόλις Νάξος κτισμένη εις τα δυτικάς της νήσου παράλια. Απέναντι των ανατολικών παραλιών κείνται δύο μικρά ερημονήσια Ακάριος και Λέλανδρος, νοτιοανανατολικώς Δε αυτής κείνται και άλλαι μικραί και ακατοίκηται νήσοι, η Ηρακλειά, Σχοινούσα, Φακούσα και τα δύο Κουφονήσια (1)
Η Νάξος είναι το μεγαλύτερο σε έκταση νησί των Κυκλάδων με έκταση 428 τετραγωνικά χιλιόμετρα και βρίσκεται σε απόσταση 108 ναυτικών μιλίων από τον Πειραιά. Το βόρειο τμήμα της αντικρίζει τη Μύκονο και τη Δήλο, το νότιο τα Κουφονήσια, την Ηρακλειά και τη Σχοινούσα, ανατολικά βρίσκονται η Δονούσα και οι Μάκαρες ενώ δυτικά βρίσκεται η Πάρος. Έχει πληθυσμό 14.838 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 1991 ήτοι το 24,5% του πληθυσμού των Κυκλάδων. Ο πληθυσμός του νησιού το 1951 ήταν 18.347 το 1951 και έφτασε στο κατώτερο σημείο το 1981 (13.913) σημειώνοντας σημαντική μείωση που όμως προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από τις ορεινές περιοχές. Πιο συγκεκριμένα όλη η ορεινή Νάξος «χάνει» αυτή τη περίοδο 2.709 από τους 4.434 που χάνει συνολικά το νησί και μόνο η βόρεια ορεινή Νάξος χάνει 1.823 από τους 3.623 κατοίκους της, δηλαδή τον μισό πληθυσμό. Την μεγαλύτερη μείωση από όλα τα χωριά παρουσιάζει η Κορωνίδα που χάνει από το 1951-1991 το 61% του πληθυσμού της. Όλη αυτή τη περίοδο η Χώρα αυξάνει τα νούμερα της, παρά την «έξοδο» των ορεινών Ναξιωτών και πολλές φορές αποτελεί τον προορισμό τους (2).
Η ορεινή ζώνη καταλαμβάνει 246 τετρ. χλμ και η ημιορεινή 41 τετρ. χλμ. Οι υψηλότερες κορυφές έχουν ύψος 998 (Κόρωνος στη ΒΟΝ) και 1006 (Ζας στο Φιλώτι) μέτρα που είναι και το υψηλότερο υψόμετρο στις Κυκλάδες. Οι διαφοροποιημένες γεωγραφικές ενότητες της Νάξου χαρακτηρίζονται και από διαφορετικό ανάγλυφο του εδάφους. Η δυτική πεδινή ζώνη, που αντιπροσωπεύει το 30% της συνολικής έκτασης του νησιού, το ανάγλυφο είναι ήπιο και οι κλίσεις μικρές, της τάξης του 5%. Στο υπόλοιπο 70% της έκτασης, στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα του νησιού επικρατούν στο ηπειρωτικό τμήμα κλίσεις από 10%-30% που καταλήγουν στα παράλια σε ζώνες κλίσεων 5%-10%. Διάσπαρτα, κυρίως προς το βορειοανατολικό άκρο, εντοπίζονται περιοχές με κλίσεις που υπερβαίνουν το 30%(3) .
(1) Βαλέττας Ιωάννης, Γεωγραφία της Ελλάδος, 1839-Σύρος, σελ. 76
(2) Αναπτυξιακή εταιρία Νάξου Αριάδνη Α.Ε., ως άνω
(3) Αριάδνη Α.Ε. ως άνω
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Η Νάξος είναι το μεγαλύτερο σε έκταση νησί των Κυκλάδων με έκταση 428 τετραγωνικά χιλιόμετρα και βρίσκεται σε απόσταση 108 ναυτικών μιλίων από τον Πειραιά. Το βόρειο τμήμα της αντικρίζει τη Μύκονο και τη Δήλο, το νότιο τα Κουφονήσια, την Ηρακλειά και τη Σχοινούσα, ανατολικά βρίσκονται η Δονούσα και οι Μάκαρες ενώ δυτικά βρίσκεται η Πάρος. Έχει πληθυσμό 14.838 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 1991 ήτοι το 24,5% του πληθυσμού των Κυκλάδων. Ο πληθυσμός του νησιού το 1951 ήταν 18.347 το 1951 και έφτασε στο κατώτερο σημείο το 1981 (13.913) σημειώνοντας σημαντική μείωση που όμως προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από τις ορεινές περιοχές. Πιο συγκεκριμένα όλη η ορεινή Νάξος «χάνει» αυτή τη περίοδο 2.709 από τους 4.434 που χάνει συνολικά το νησί και μόνο η βόρεια ορεινή Νάξος χάνει 1.823 από τους 3.623 κατοίκους της, δηλαδή τον μισό πληθυσμό. Την μεγαλύτερη μείωση από όλα τα χωριά παρουσιάζει η Κορωνίδα που χάνει από το 1951-1991 το 61% του πληθυσμού της. Όλη αυτή τη περίοδο η Χώρα αυξάνει τα νούμερα της, παρά την «έξοδο» των ορεινών Ναξιωτών και πολλές φορές αποτελεί τον προορισμό τους (2).
Η ορεινή ζώνη καταλαμβάνει 246 τετρ. χλμ και η ημιορεινή 41 τετρ. χλμ. Οι υψηλότερες κορυφές έχουν ύψος 998 (Κόρωνος στη ΒΟΝ) και 1006 (Ζας στο Φιλώτι) μέτρα που είναι και το υψηλότερο υψόμετρο στις Κυκλάδες. Οι διαφοροποιημένες γεωγραφικές ενότητες της Νάξου χαρακτηρίζονται και από διαφορετικό ανάγλυφο του εδάφους. Η δυτική πεδινή ζώνη, που αντιπροσωπεύει το 30% της συνολικής έκτασης του νησιού, το ανάγλυφο είναι ήπιο και οι κλίσεις μικρές, της τάξης του 5%. Στο υπόλοιπο 70% της έκτασης, στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα του νησιού επικρατούν στο ηπειρωτικό τμήμα κλίσεις από 10%-30% που καταλήγουν στα παράλια σε ζώνες κλίσεων 5%-10%. Διάσπαρτα, κυρίως προς το βορειοανατολικό άκρο, εντοπίζονται περιοχές με κλίσεις που υπερβαίνουν το 30%(3) .
(1) Βαλέττας Ιωάννης, Γεωγραφία της Ελλάδος, 1839-Σύρος, σελ. 76
(2) Αναπτυξιακή εταιρία Νάξου Αριάδνη Α.Ε., ως άνω
(3) Αριάδνη Α.Ε. ως άνω
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Η συνοπτική Ιστορία της Νάξου - Μια παραλλαγή της μυθικής Ιστορίας της Νάξου
Ο γεωλογικός σχηματισμός της Νάξου
Τριάντα εκατομμύρια χρόνια π.χ. η Νάξος, σύμφωνα με τους γεωλόγους, ήταν μια απο τις κορυφές της αρχαίας οροσειράς Αιγαιίς που διέσχιζε ένα μεγάλο τμήμα της συμπαγούς ξηράς που ξεκινούσε από το Ιόνιο και έφτανε μέχρι την Ασία. Η τελική διαμόρφωση του εδάφους που καταλαμβάνει σήμερα η Ελλάδα ξεκίνησε δύο εκατομμύρια έτη π.χ. μέχρι μία σχετικά πρόσφατη περίοδο το δέκα χιλιάδες π.χ .
Το γεγονός ότι η δημιουργία της Νάξου δεν αποδίδεται από τους αρχαίους συγγραφείς σε θεικές ενέργειες , δημιουργεί την αίσθηση ότι ο σχηματισμός της νήσου δεν είναι αποτέλεσμα νέων αλλά παλαιοτέρων γεωλογικών μεταβολών. Σε αυτό συναινεί, κατά τη γνώμη μας, και το γεγονός ότι η Νάξος υπήρξε ένα από τα κέντρα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού.
Πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός
Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ευρήματα που αποδεικνύουν την ύπαρξη του πολιτισμού που ονομάστηκε πρωτοκυκλαδικός και χρονολογείται από το 3.200 π.χ. Ο ανάπτυξη του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού θεωρείται ότι κάλυψε ολόκληρη την τρίτη προ χριστού χιλιετία , από κάποιο σημείο και έπειτα, παράλληλα με την εξέλιξη του πρωτομινωικού πολιτισμού .
Η αρχιτεκτονική εξέλιξη των Πρωτοκυκλαδικών οικισμών δείχνει ότι η περίοδος αυτή δεν ήταν εννιαία. Ενώ αρχικά οι πόλεις δεν ήταν περιτοιχισμένες και τα σπίτια ήταν σχετικά αραιά το ένα από το άλλο από τα μισά της τρίτης χιλιετίας τα σπίτια άρχισαν να κτίζονται το ένα κοντά στο άλλο και να επιχειρείται ένας περιτοιχισμός των πόλεων με χαμηλά τείχη. Ακόμα και οι τοποθεσίες στις οποίες ιδρύονται οι πόλεις επιλέγονται με βάση την ασφάλεια που μπορούν να προσφέρουν, δηλαδή την μειωμένη τους προσβασιμότητα από πιθανούς εχθρούς. Ολα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ασφάλεια που νιώθουν τη πρώτη περίοδο οι κάτοικοι των νήσων μετατρέπεται σε ανασφάλεια την ύστερη περίοδο και ειναι προφανές ότι κινδυνεύουν από εξωτερικούς εχθρούς, πολύ πιθανά τους Κρήτες που κυριάρχησαν πολιτισμικά στις νήσους των Κυκλάδων από τα μισά της τρίτης χιλιετίας και έπειτα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ για τους περισσότερους συγγραφείς το όνομα Νάξος αποδίδεται σε έναν ηγεμόνα των Καρών όπως θα δούμε και παρακάτω, για την Ελληνική μυθιστορία Νάξος είναι ο γιος του Απόλλωνα και της Ακάλλης της κόρης του Μίνωα . Με αυτό τον τρόπο επιχειρείται η μυθική διασύνδεση της Νάξου με τον Μινωικό πολιτισμό.
Οι προέλληνες
Την περίοδο αυτή θεωρείται ότι η Νάξος, όπως και ο υπόλοιπος Ελλαδικός χώρος κατοικείτω από προελληνικές φυλές. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχει μία γενική σύγχυση για το ποιες φυλές μπορούν να θεωρηθούν ως Ελληνικές. Για παράδειγμα στην σχετική σύγχρονη βιβλιογραφία ως προέλληνες θεωρούνται οι Φλοίσβοι, οι Πελασγοί, οι Κάρες, οι Θράκες ακόμα και οι Κρήτες . Ο Ιππόλυτος πάντως στο “χρονικόν” αναφέρει ότι υπάρχουν πέντε Ελληνικά έθνη: οι Ιωνες, οι Αρκάδες, οι Βοιωτές, οι Αιολείς και οι Λάκωνες .
Στρογγύλη-Θράκες
Στην κλασική ελληνική μυθολογία πάντως η πρωτοκυκλαδική περίοδος φαίνεται να αγνοείται. Οι μύθοι που αναφέρονται στο νησί φαίνεται να αναφέρονται σε μία ύστερη περίοδο. Ετσι, σύμφωνα με τον Διόδωρο αλλά και άλλους συγγραφείς το πρώτο όνομα της νήσου ήταν Στρογγύλη και κατοικείτο από Θράκες.
Ο Βούτης, ο πρώτος ηγεμόνας του νησιού, εμφανίζεται ως αρνητικό πρόσωπο. Εκδιώχθηκε από την πατρίδα του και αναγκάστηκε να καταφύγει στη Νάξο μαζί με τους οπαδούς του καθώς επιβουλευόταν την εξουσία του ετεροθαλούς αδελφού του (Ο Βούτης και ο Λυκούργος ήταν ετεροθαλή αδέλφια από διαφορετική μητέρα) που χρίστηκε βασιλιάς μετά τον θάνατο του πατέρα τους.
Η Στρογγύλη (όπως ήταν το όνομα του νησιού τότε λόγω του σχήματος της) έγινε ορμητήριο των πειρατικών επιδρομών του για λάφυρα και γυναίκες. Καθώς τα γύρω νησιά δεν είχαν πολλά να προσφέρουν στο λεφούσι του Βούτη οι επιδρομές του επεκτάθηκαν και στην ηπειρωτική χώρα. Σε μια από τις επιδρομές του στο βουνό του νησιού Δριός έπιασε τις ιέρειες του Διονύσου σε ένα όργιο και ανάγκασε μία από τις τροφούς του τη Κορωνίδα να συνευρεθεί μαζί του. Η επίκληση της αγαπημένης του τροφού προκάλεσε την παρέμβαση του Διονύσου που έθαψε τον Βούτη σε ένα πηγάδι. Αυτό ήταν και το τέλος του.
Η ασέβεια του Βούτη προς τον Διόνυσο φανερώνει αρκετά πράγματα. Πρώτον τη μη Ελληνική καταγωγή των Θρακών που δεν αποτίουν σεβασμό προς το πρόσωπο του προστάτη του νησιού και δεύτερον την υπόθεση ότι εφόσον ο Διόνυσος οι μύθοι συνδέουν πολύ έντονα τον Διόνυσο με τη νησό και καθώς προυπήρχε των Θρακών τότε οι παλαιότεροι κάτοικοι της νήσου, δηλαδή άλλες προελληνικές φυλές (πιθανότατα Φλοίσβοι και Πελασγοί), θα πρέπει να λάτρευαν τον Διόνυσο. Ετσι η άποψη που διατυπώνεται από πολλούς ότι δηλαδή ο Διόνυσος ήταν ένας αρχαίος θεός που η λατρεία του ήταν τόσο διαδεδομένη ώστε τα Ελληνικά φύλα αναγκάστηκαν να τον εντάξουν στη θεολογία τους φαίνεται να επιβεβαιώνεται.
Δία-Οι Αλωάδες
Ο θάνατος του ηγεμόνα τους φαίνεται πως δεν συνέτισε καθόλου τους Θράκες και έτσι σε μία άλλη επιδρομή τους στην Φθιώτιδα κατόρθωσαν να αρπάξουν την γυναίκα και την κόρη του Αλωέα, την Ιφιμέδεια και την Παγκρατίδα. Η Παγκρατίδα ήταν τόσο όμορφη ώστε δύο από τους αρχηγούς των Θρακών, ο Σίκελος και ο Εκήτορας, αλληλοσκοτώθηκαν σε μονομαχία για την απόκτηση της. Μετά τον θάνατο τους βασιλιάς των Θρακών και σύζυγος της Παγκρατίδας ανακηρύχτηκε ο Αγασσάμενος . Η βασιλεία του όμως δεν κράτησε πολύ. Ο Αλωέας τους έστειλε τους γιούς του στη Στρογγύλη να βρουν και να πάρουν τη μάνα τους και την αδελφή τους.
Οι γιοί του Αλωέα, Ωτος και Εφιάλτης. ονομάζονταν Αλωάδες λόγω του θεσμικού τους πατέρα και ήταν γιοι του Ποσειδώνα και της Ιφιμέδειας . Ηταν οι πιο όμορφοι θνητοί που ανέθρεψε η γη και στα εννιά τους μόνο χρόνια είχαν ο καθένας τους εννιά οργιές ύψος και εννιά πήχες πλάτος και ένας χρησμός έλεγε ότι δεν μπορούσαν να σκοτωθούν μήτε από χέρι θνητού μήτε απο χέρι αθανάτου . Οι Αλωάδες νίκησαν τους Θράκες και βασίλεψαν στο νησί δίνοντας τέλος στην επί δύο αιώνες κυριαρχία των Θρακών . Αυτοί αναφέρει ο Διόδωρος , ήταν που μετονόμασαν τη νήσο από Στρογγύλη Δία, ένα όνομα που αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς ως το παλαιότερο όνομα της Νάξου. Ομως και η βασιλεία των Αλωάδων είχε τραγικό τέλος καθώς όταν αρρώστησε και πέθανε η αδελφή τους μάλωσαν και αλληλοσκοτώθηκαν.
Ενας άλλος μύθος που συνδέει τους Αλωάδες με την Νάξο έλκει την προέλευση του από την Ιλιάδα. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή οι Αλωάδες περιγελούσαν τους θεούς και έλεγαν πως θα βάλουν το ένα βουνό πάνω στο άλλο για να ανέβουν στον Ολυμπο και πως θα κάνουν δικές τους την Αρτεμη και την Ηρα. Και σαν απόδειξή των λόγων τους έπιασαν τον Αρη και τον έκλεισαν σε ένα χάλκινο καζάνι που έκρυψαν στην έρημο για 13 μήνες, ώσπου η μητριά τους Ηεριβοία η οποία τους εχθρευόταν το είπε στον Ερμή. Ο Ερμής ελευθέρωσε τον Αρη και τον έκρυψε στη Νάξο κάτω από την αποκαλούμενη σιδηρόβρωτην πέτρα ονομασία που μας παραπέμπει στη φημισμένη σμύριδα Νάξου. Οι θεοί ήταν έξω φρενών αλλά όπως είπαμε υπήρχε ο χρησμός σύμφωνα με τον οποίο οι Αλωάδες δεν μπορούσαν να σκοτωθούν ούτε από χέρι θνητού ούτε από χέρι αθανάτου. Ετσι η Αρτεμη τους στήνει παγίδα προτρέποντας τους να πάνε στο νησί με το πρόσχημα ότι θα βρίσκεται εκεί με την Ηρα. Κατά μία άλλη εκδοχή ο Απόλλωνας ερμηνεύοντας τον χρησμό χρησιμοποιεί την Αρτεμη για να τους στήσει την παγίδα.
Οι Αλωάδες όταν έφτασαν στο νησί και βρήκαν μόνο την Αρτεμη άρχισαν να μαλώνουν ώσπου αλληλοσκοτώθηκαν. Κατά μία άλλη εκδοχή η Αρτεμη μεταμορφώθηκε σε ελάφι και πέρασε αστραπιαία ανάμεσα τους αναγκάζοντας τους να εκτοξέυσουν τα ακόντια τους και να σκοτώσουν ο ένας τον άλλο . Ανεξάρτητα από τις όποιες παραλλαγές του μυθου των Αλωάδων δύο είναι τα πράγματα που δεν αμφισβητούνται από κανέναν. Η φύση τους που τους οδηγεί και στην τραγική μοίρα και η σχέση τους με τη Νάξο. Στο νησί πάντως οι Αλωάδες λατρεύονταν σαν ήρωες.
Νάξος-Οι Κάρες
Αν και στο ταξίδι του Θησέα στη Νάξο το νησί αναφέρεται ως Δία πιστεύουμε ότι η έλλειψη απόλυτης γραμμικής συνέχειας στην μυθιστορία, μας επιτρέπει να μελετήσουμε τον τρόπο με τον οποίο η Νάξος απέκτησε το όνομα της πριν ασχοληθούμε με την έλευση του Θησέα και της Αριάδνης. Ετσι λοιπόν, σύμφωνα με τους περισσότερους συγγραφείς η Νάξος οφείλει το όνομα της στον βασιλιά των Καρών προερχόμενων από τη Λατμία που εποίκισαν και κυριάρχησαν στο νησί. . Η βασιλεία των Καρών δεν συνοδεύεται από τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα και εμφανίζεται ως ειρηνική περίοδος. Τον Νάξο διαδέχτηκαν στον θρόνο οι απόγονοι του Λεύκιπος και Σμέρδιος.
Ενας σύχρονος μύθος σχετικός με την ονομασία της Νάξου που είναι ευρύτατα διαδεδομένος μεταξύ των εντόπιων αναφέρει ότι η Νάξος όταν πολιορκήθηκε από τους Πέρσες ονομαζόταν Στρογγύλη. Ο στρατηγός των Περσών που διοικούσε ένα τεράστιο στρατο ζήτησε από τους κάτοικους να παραδοθούν και εκείνοι παρόλο που δεν είχαν καμμία ελπίδα αρνήθηκαν. Τότε ο Πέρσης Στρατηγός είπε “Να οι άξιοι” και έτσι προέκυψε το όνομα Νάξιοι. Οι ίδιοι οι Νάξιοι πολλές φορές αναφερόμενοι στη καταγωγή τους χρησιμοποιούν την λέξη Αξώτης ή Αξιώτης.
Νάξος ή Διονυσιάς
Ο μύθος του Θησέα σημαίνει το τέλος της Μινωικής και την αρχή της Ιωνικής κυριαρχίας. Αλλά πριν εξετάσουμε το συγκεκριμένο περιστατικό θα πρέπει να δούμε τον τρόπο με τον οποίο ο Διόνυσος συνδέεται και πολλές φορές ταυτίζεται με το νησί. Ο Διόδωρος μάλιστα ιστορεί πως το νησί ονομαζόταν από τους ντόπιους Διονυσιάδα
Μετά τον θάνατο της μητέρας του Σεμέλης του ο Διόνυσος κυοφορήθηκε στον μηρό του Δία. Ο Διόνυσος γεννήθηκε οκτώ μήνες μετά τη σύληψη του. Ο Ασκληπιός υποστηρίζει πως η πρόωρη γέννηση του ήταν δώρο (Σημ συγ: προφανώς εξιλέωσης) της Ηρας στον Διόνυσο και μάλιστα πως αυτή η χάρη δώθηκε και σε όλες τις γυναίκες του αγαπημένου του νησιού , δηλαδή της Νάξου.
Μετά τη γέννηση του ο Δίας αφήνει το παιδί στη Νάξο στα χέρια των τροφών Φιλίας, Κορωνίδας και Κλείδης . Η επιλογή της Νάξου εκ μέρους του Δία δεν περιέχει στοιχεία έκπληξης. Και ο ίδιος ο βασιλέας των θεών είχε στο παρελθόν μεταφερθεί από την Κρήτη στη Νάξο από τον Ερατοσθένη για να τον γλιτώσει από τον πατέρα του Κρόνο κρύβοντας τον στο όρος που μέχρι και σήμερα φέρει το όνομα του .
Ο Διόνυσος διεκδίκησε και κέρδισε τη Νάξο από τον Ποσειδώνα . Η λατρεία του δεν είναι μόνο λατρεία του θεού αλλά και λατρεία της άμπελου. Η Νάξος λόγω του σχήματος της παρομοιάζεται με φύλλο άμπελου . Αναφέρεται δε ότι υπήρχε μία κρήνη από όπου έβγαινε κρασί .
Ενας πολύ γνωστός μύθος που συνδέει τον Διόνυσο με τη Νάξο αναφέρει ότι ο Διόνυσος μίσθωσε ένα καράβι Τυρρήνων πειρατών για να τον μεταφέρουν από την Ικαρία στη Νάξο. Αυτοί παρακάμπτοντας τη Νάξο επιχείρησαν να τον μεταφέρουν στην Ιωνία για να τον πουλήσουν. Ο Διόνυσος μετέτρεψε τα κουπιά και το κατάρτι σε φίδια, ενας κισσός έπνιξε το καράβι και μία βοή από αυλούς έσπασε την ησυχία. Οι πειρατές μόλις κατάλαβαν πως ήταν θεός έπεσαν στη θάλασσα να γλιτώσουν και μεταμορφώθηκαν σε δελφίνια. Μόνο ο πηδαλιούχος γλίτωσε γιατι επέδειξε σεβασμό .
Διονυσιακή ευδαιμονία
Στη Νάξο αλλα και στις Κυκλάδες γενικότερα ο Διόνυσος αναφέρεται ως Μειλίχιος και είναι προστάτης όχι μόνο της άμπελου αλλά και των συκιών και των ελαιόδεντρων . Ο Διόνυσος ταυτίζεται με την γονιμότητα της γης. Η Νάξος μέχρι και τους κλασικούς αιώνες είναι ξακουστή για τα προιόντα της και παίζει σημαντικό ρόλο στο εμπόριο. Ο Πίνδαρος την αποκαλεί “λιπαράν” ενώ ο Αριστοτέλης μιλάει για την ακμάζουσα κτηνοτροφία της . Εκτός από κρασιά και κτηνοτροφικά προιόντα παράγει μύγδαλα, λάδι και σύκα . Επίσης ξακουστό είναι και το Ναξιακό μάρμαρο και οι Νάξιοι τεχνίτες είναι ιδιαίτερα ικανοί στην επεξεργασία του. Τέλος η ανάπτυξη του εμπορίου οδηγεί πολλούς στη θάλασσα και το νησί θεωρείται ότι βγαζει καλούς ναυτικούς .
Στον ίδιο σύχρονο μύθο που αναφερόταν στην προέλευση της ονομασίας του νησιού αναφέρεται επίσης ότι η Νάξος ήταν πολύ εύφορη και είχε πολύ πυκνά δάση στα οποία και κατέφυγαν οι κάτοικοι αποφασισμένοι να παίξουν κλεφτοπόλεμο με τον κατακτητή. Ο Πέρσης μη μπορώντας να εισχωρήσει χωρίς σημαντικές απώλειες αναγκάστηκε να βάλει φωτιά στο δάσος. Το νησί, λένε οι Νάξιοι, καιγόταν επί 3 ή 4 μήνες. Από τότε το νησί δεν είναι τόσο εύφορο πια. Και πράγματι, οι περιγραφές των αρχαίων για τη Νάξο δεν συμπίπτουν με τη σημερινή εικόνα της. Μπορεί να είναι το πιο εύφορο νησί των Κυκλάδων αλλά απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί “λιπαρά” ή “σε ευδαιμονία” όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ηρόδοτος .
Νάξος και θεοί
Ο Διόνυσος πάντως δεν ήταν ο μοναδικός θεός που λατρευόταν στο νησί. Από την Νάξο λέγεται ότι απήχθη η Αμφιτρίτη, η ομορφότερη από τις κόρες του Νηρέα και της Δωρίς, από τον Ποσειδώνα, ενώ χόρευε με τις αδελφές της σε μία από τις ερημικές παραλίες του νησιού. Μαζί της ο Ποσειδών απέκτησε τον Τρίτων του οποίου το τέλος επίσης συνδέεται με το νησί . Επίσης γιοι του Ποσειδώνα εμφανίζονται να είναι και οι Αλωάδες όπως είδαμε. Διαδεδομένη ήταν η λατρεία του Απόλλωνα και της Αρτεμης που μπορεί να μην γεννήθηκαν στο νησί αλλά πολλοί μύθοι τους συνδέουν με αυτό. Σύμφωνα με τον Ησίοδο η Λητώ κόρη των Τιτάνων Κοίου και Φοίβης κυνηγημένη από την ζήλεια της Ηρας που δεν ήθελε να την αφήσει να γεννήσει ένα θεό πιο σπουδαίο από τον γιο της Αρη πέρασε από τη Νάξο και τη Πάρο πριν καταφύγει στη Δήλο. Η Δήλος δημιουργήθηκε από το σώμα της Τιτανίδας Αστερίας που για να αποφύγει την αγγαλιά του Δία κατέφυγε στη θάλασσα και έγινε κινούμενη νήσος. Μόλις η Λητώ ανέβηκε πάνω της έμεινε ακίνητη δηλαδή “Δήλωσε” τη θέση της και τα υπόλοιπα νησιά έκαναν κύκλο γύρω της γι αυτό και ονομάστηκαν Κυκλάδες . Εκεί η Λητώ γέννησε τον Απόλλωνα και την Αρτεμη οι οποίοι ήταν από τους πλέον αγαπημένους θεούς των Ναξίων όπως φανερώνει και η επιβλητική πύλη του ημιτελούς ναού του Απόλλωνα που οι ντόπιοι σήμερα αποκαλούν Πορτάρα και δεσπόζει του λιμανιού. Η λατρεία της Αρτεμης στο νησί δεν αποκλείεται να αντικατέστησε σε ένα βαθμό την λατρεία της Δήμητρας που επίσης λατρευόταν στο νησί όπως φανερώνουν και τα ερείπια του αρχαίου ναού αφιερωμένου στη Δήμητρα που σώζονται μέχρι και σήμερα. Τέλος ευρύτατα διαδεδομένη ήταν και η λατρεία του Δία και όπως είδαμε οι Νάξιοι πίστευαν ότι εκεί πέρασε ένα μέρος της παιδικής του ηλικίας.
Η Αριάδνη της Νάξου
Ενας από τους πιο αγαπητούς μύθους των αρχαίων ήταν ο μύθος του Θησέα και της Αριάδνης γιατί σήμαινε την αρχή της κυριαρχίας των Ελληνικών φύλων επί του Μινωικού πολιτισμού. Το κομμάτι του μύθου που σχετίζεται με την ακούσια ή εκούσια εγκατάλλειψη της Αριάδνης στη Νάξο είναι ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα σημεία της Ελληνικής μυθιστορίας .
Η κυρίαρχη παραλλαγή αναφέρει ότι ο Θησέας εγκατέλλειψε την Αριάδνη στη Νάξο (που τότε ονομαζόταν Δία) είτε επειδή ενώ αγαπούσε την Αίγλη την κόρη του Πανοπέα είχε υποσχεθεί γάμο στην Αριάδνη για να τον βοηθήσει να βγεί από τον λαβύρινθο και έτσι αναγκάστηκε να την αφήσει κοιμισμένη και να φύγει, είτε επειδή τον προέτρεψε η Αθηνά , είτε επειδή ντρεπόταν να την πάει στην Αθήνα .
Ομως επίσης πολλούς υποστηρικτές έχει η άποψη πως ο Θησέας δεν εγκατέλλειψε την Αριάδνη αλλα εξαναγκάστηκε να την αφήσει είτε διότι φοβήθηκε τον Διόνυσο που την άρπαξε και την μετέφερε στο όρος Δριός , είτε γιατί τον έκανε να την ξεχάσει .
Εξίσου συγκεγχυμένη είναι και η τύχη της Αριάδνης μετά την φυγή του Θησέα. Οι υποστηρικτές της εγκατάλλειψης υποστηρίζουν πως μόλις η κόρη ξύπνησε και ανακάλυψε τη φυγή του Θησέα κρεμάστηκε και την ανέστησε ο Διόνυσος ή πως ο Διόνυσος την βρήκε να κλαίει και την πήρε για δική του γυναίκα.
Αλλες λιγότερο διαδεδομένες εκδοχές αναφέρουν πως η Αρτεμις σκότωσε τη κόρη γιατί έχασε την αγνότητα της από τον Θησέα ή γιατί συνευρέθει με αυτόν στο ιερό της ή στο ιερό του Διονύσου. Αλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι η Αρτεμις παρηγόρησε την Αριάδνη και πως είτε την ζευγάρωσε με τον Οίναρο τον ιερέα του Διονύσου είτε της υποσχέθηκε πως θα ενωθεί με τον Διόνυσο.
Επίσης σύγχυση επικρατεί σε σχέση με το στεφάνι που κατασκεύασε ο Ηφαιστος από χρυσό και Ινδικούς λίθους. Πολλοί υποστηρίζουν ότι το συγκεκριμένο στεφάνι το έκανε δώρο ο Διόνυσος στην Αριάδνη για να δεχτεί να παρατήσει τον Θησέα ή για να την παρηγορήσει για την φυγή του ενώ η πιο διαδεδομένη άποψη υποστηρίζει την εκδοχή ότι το συγκεκριμένο στεφάνι ήταν δώρο της Αφροδίτης και των Ωρών για τους γάμους τους . Αναφέρεται δε, ότι ήταν τόσο λαμπρό ώστε οι θεοί το έβαλαν στον ουρανό να λάμπει πλάι στα άλλα αστέρια και το ονόμασαν αστερισμό της Αριάδνης.
Οι Νάξιοι πάντως, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος , λάτρευαν δύο Αριάδνες. Η μία γυναίκα του Διονύσου που μαζί του απόκτησε τον Στάφυλο η οποία γιορταζόταν με χαρές και η άλλη που εγκαταλλείφθηκε από τον Θησέα στη Νάξο η οποία τιμόταν λιγότερο και με λιγότερη χαρα.
Ο βασιλιάς της Κρήτης Μίνωας πάντως δεν κάθησε με σταυρωμένα τα χέρια και κυνήγησε τον Θησέα καταλήγοντας στη Νάξο και εξαναγκάζοντας τον Διόνυσο να κρυφτεί σε μία διπλανή νήσο με το όνομα Διονουσία ή Διονυσία την σημερινή Δονούσα. Το ζευγάρι του Διονύσου και της Αριάδνης αναλήφθηκε στον ουρανό από το όρος Δριός και έγινε δεκτό με θεικές τιμές από τους θεούς του Ολύμπου όπου ο Διόνυσος πήρε τη θέση της Εστίας στο Δωδεκάθεο.
Ο εποικισμός της Νάξου
Ο εποικισμός της Νάξου που ξεκίνησε τον 11ο και ολοκληρώθηκε τον 9ο προ χριστού αιώνα από Ιωνες κάτοικους των Αθηνών, των Θηβών και ίσως της Ευβοίας φαίνεται να ήταν ειρηνικός. Οι αυτόχθονες Κάρες και οι λοιπές φυλοομάδες που κατοικούσαν το νησί δεν έφεραν αντίσταση στην εποίκιση.
Γενάρχης των Ιώνων της νήσου θεωρείται ο γιος του Νηλέ α Πρόμηθος . Ο Νηλέας ήταν γιος του βασιλιά των Αθηνών Κόδρον . Ο Κόδρον όρισε σαν κληρονόμο του τον πρωτότοκο γιο του Μέδων αλλά ο Νηλέας, επειδή ο αδελφός του ήταν κουτσός και δεν μπορούσε να πολεμήσει τον θεωρούσε κατώτερο και έτσι αποφάσισε να φύγει μαζί με τους υποστηρικτές του για να εποικίσει τα μικρασιατικά παράλια. Στο δρόμο τα καράβια σπρωγμένα από δυνατούς ανέμους προσάραξαν στη Νάξο. Η κακοκαιρία συνεχιζόταν καθιστώντας αδύνατη την συνέχεια του ταξιδιού και έτσι ο Νηλέας αποφάσισε να ζητήσει χρησμό. Οι μάντεις αποκάλυψαν ότι κάποιοι από τους ταξιδιώτες βαρύνονταν με μεγάλα κρίματα και γι αυτό οι θεοί εμπόδιζαν τη συνέχεια του ταξιδιού. Ο Νηλέας με σκοπό να παραπλανήσει τους φταίχτες και να τους κάνει να αποκαλυφθούν σοφίστηκε ένα σχέδιο. Δήλωσε ότι και ο ίδιος είχε σκοτώσει κάποιον και θα έμενε πίσω για να μπορέσουν να φύγουν οι υπόλοιποι. Τότε αυτοί που είχαν διαπράξει τα εγκλήματα ξεθάρρεψαν και φανερώθηκαν λέγοντας πως κι αυτοί θα έμεναν μαζί του. Ο Νηλέας έφυγε για τα μικρασιατικά παράλια αφήνοντας στη Νάξο όσους είχαν κρίματα στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ο γιος του Πρόμηθος.
Αλλη παραλλαγή αυτής της ιστορίας αναφέρει ότι ο Πρόμηθος αναγκάστηκε να καταφύγει στη Νάξο γιατί σκότωσε στην Ιωνία τον αδελφό του Δαμασιχθόνα. Λέγεται επίσης ότι οι γιοι του Δαμασιχθόνα κατεδίωξαν τον Πρόμηθο και στη Νάξο .
Πάντως ο Πρόμηθος είτε σκοτώθηκε είτε πέθανε από φυσικό θάνατο πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Νάξο.
Ο Πρόμηθος λοιπόν και οι υπόλοιποι Ιωνες που επίσης βαρύνονταν με κρίματα εμφανίζονται από την μυθιστορία ως ο γενάρχης των Ιώνων Ναξίων. Θα πρέπει παραυτα να επισημανθεί ότι τα περισσότερα από τα παραπάνω περιστατικά δεν αποτελούν τη μυθική ιστορία της Νάξου αλλα την μυθική ιστορία της Νάξου όπως διαμορφώθηκε από την επικυρίαρχη Αθηναική κουλτούρα σε μία περίοδο που οι δύο πολεις-κράτη βρίσκονταν σε ανταγωνιστικές σχέσεις. Οι ίδιοι οι Νάξιοι το πιθανότερο είναι να διεκδικούν τους Αλωάδες ως γενάρχες τους και οι μαρτυρίες που έχουμε για την λατρεία τους συναινούν σε αυτό. Αντίθετα δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Πρόμηθος τιμώταν στο νησί ή έστω αναγνωριζόταν ως γενάρχης.
Στον Καλλίμαχο πάντως βρίσκουμε μια από τις απογόνους του Πρόμηθου την βασιλοπούλα Κυδίππη και τον πατέρα της Κήυκα. Στο μεγάλο πανηγύρι Δήλου ο Ακόντιος ένα από τα αρχοντόπουλα της Κέας είδε την Κυδίππη και την ερωτεύτηκε με τη πρώτη ματιά. Καθώς δεν μπορούσε να τη πλησιάσει μηχανεύτηκε ένα σχέδιο. Εγραψε κάτι σε ένα ρόδι και το πέταξε στα πόδια της μέσα στο ιερό της θεάς. Καθώς οι αρχαίοι Ελληνες δεν διάβαζαν ποτέ από μέσα τους η Κυδίππη σήκωσε το ρόδι και διάβασε με απορία “Ορκίζομαι να παντρευτώ τον Ακόντιο”. Ο όρκος είχε δωθεί, έστω και χωρίς να το ξέρει η κοπέλα.
Οταν επεστρεψε στη Νάξο ο πατέρας της θέλησε να τη παντρέψει με ένα από τα αρχοντόπουλα του νησιού. Η Κυδίππη δεν είχε αντίρρηση και έτσι ορίστηκε ο γαμός. Πριν τον γάμο όμως η κόρη αρρώστησε βαρειά και έτσι αναβλήθηκε. Οταν ξαναορίστηκε ο γάμος έγινε πάλι το ίδιο και όποτε κανονιζόταν και πλησίαζε η ημερομηνία η νέα έπεφτε βαρειά άρρωστη στο κρεββάτι. Ο Κήυκας κατέφυγε στο μαντείο των Δελφών. Εκεί του αποκαλύφθηκε η αλήθεια. Οταν γύρισε και καθώς ο όρκος δεν μπορούσε να παραβιαστεί πάντρεψε τη κόρη του με τον Ακόντιο. Οι απόγονοι τους έζησαν μέχρι τον 4ο αιώνα στην Ιουλίδα (πόλη της Κέας) τιμημένοι από όλο το κόσμο .
Μετά τον εποικισμό της από τους Ιωνες και ολοκληρη την προκλασική περίοδο (8ος-6ος αιώνας π.χ.) γνώρισε μεγάλη ακμή και κυριάρχησε πολιτισμικά στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου . Οπως είδαμε η Νάξος εκείνη τη περίοδο χαρακτηρίζεται “λιπαραν” ή σε ευδαιμονία από τους αρχαίους. Τα φημισμένα γλυπτά της από Ναξιακό μάρμαρο κοσμούν ακόμα και σήμερα τη Δήλο.
Η αρχή του τέλους της μυθιστορίας
Οπως είπαμε και στο προμύθιο, μέχρι τη προκλασική περίοδο στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε διαχωρισμός της Ιστορίας από τον μυθο. Την κλασική περίοδο εμφανίζεται η εξής παραδοξότητα. Η μυθική ιστορία και η ιστορική καταγραφή που διεκδικεί την αντικειμενικότητα συνυπάρχουν. Το πως οι δύο εκφάνσεις της πραγματικότητας διαπλέκονται θα το δούμε στην παρακάτω εξιστόρηση.
Η ολιγαρχία των “παχέων” στη Νάξο κατέρρευσε το 550 π.χ. Την εξουσία πήρε ο τύρρανος Λύγδαμις με τη βοήθεια του Πεισίστρατου . Οι ηγέτες των αριστοκρατικών εξορίστηκαν στη Μιλητό . Ο Λύγδαμις βασίλεψε από το 550 μέχρι το 525 π.χ. Το 525 π.χ. ο Λύγδαμις βοήθησε τον Πολυκράτη να επιβάλει την τυρανία στη Σάμο. Επί Λύγδαμι άρχισε να κτίζεται και ο νάος του Απόλλωνα που η πύλη του δεσπόζει μέχρι σήμερα στο λιμάνι της Νάξου που όμως έμεινε ατελείωτος. Μετά τον Λύγδαμι την εξουσία στη Νάξο πήραν οι ολιγαρχικοί μέχρι το 500 π.χ. όταν οι δημοκρατικοί κατάφεραν να να διώξουν. Οι ολιγαρχικοί κατέφυγαν στη Μίλητο και ζήτησαν τη βοήθεια του Αρισταγόρα. Ο Αρισταγόρας αν και στην αρχή ήταν διστακτικός τελικά ζήτησε τη βοήθεια του Ξέρξη. Τελικά κατάφερε να συγκεντρώσει 200 τριήρεις κυρίως Ελληνικές και άγνωστο αριθμό μικρών πλοίων που το 499 απέπλευσαν για τη Νάξο. Μετά από πολιορκία 4 μηνών ο επιτιθέμενος στόλος επέστρεψε άπρακτος. Οι Νάξιοι που είχαν με κάποιο τρόπο ειδοποιηθεί βρέθηκαν καλά οχυρωμένοι και κατάφεραν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τη πολιορκία. Πολλά λέγονται για τον τρόπο με τον οποίο διέρευσε το μυστικό της εκστρατείς. Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει ότι την προδοσία την διέπραξε ο Μεγαβάτης ενώ οι περισσότεροι σύχρονοι συγγραφείς αποδίδουν την διαρροή είτε στα Ελληνικά πληρώματα των πλοίων είτε στον ίδιο τον Αρισταγόρα!! Ας δούμε όμως πως ο μύθος κινούμενος παράλληλα με την ιστορική καταγραφή περιέγραψε το γεγονός.
Κάποτε ο Νάξιος Προμέδοντας φιλοξενήθηκε στο σπίτι ενός φίλου του Μιλήσιου Υψικρέοντα. Η γυναίκα του Υψικρέοντα ερωτεύτηκε παράφορα τον Προμέδοντα και μία νύχτα που έλειπε ο άντρας της πήγε στο δωμάτιο του. Παρόλο που ο Προμέδοντας δεν ήθελε να προδώσει τον φίλο του δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην Νέαιρα. Την πήρε και εφυγαν κρυφά για την Νάξο. Η απαγωγή αυτή προκάλεσε μακροχρόνιο πόλεμο μεταξύ των πόλεων. Οι Μιλήσιοι με τους συμμάχους τους κατάφεραν στη διάρκεια του πολέμου να κτίσουν ένα πολεμικό κάστρο μπροστά στη πόλη της Νάξου από όπου έκαναν επιδρομές. Σε μία από αυτές τις εξορμήσεις έπιασαν αιχμαλώτους κι αρκετούς αμάχους μεταξύ των οποίων και μια αρχοντοπούλα την Πολυκρίτη. Η ομορφιά της κοπέλας θάμπωσε έναν από τους στρατηλάτες των συμμάχων τον Διόγνητο ο οποίος συμπεριφορόταν στη κοπέλα σαν να ήταν γυναίκα του. Ετσι η Πολυκρίτη άρχισε να κινείται πιο ελεύθερα μέσα στο στρατόπεδο των συμμάχων. Μία ημέρα που οι Μιλήσιοι γιόρταζαν τα Θαργήλια κατάφερε με το πρόσχημα ότι ήθελε να στείλει ένα δώρο στα αδέλφια της να κρύψει μέσα στο ψωμί που τους έψησε ένα μήνυμα που παρακινούσε τους Ναξίους να επιτεθούν μετά το πέρας της γιορτής όταν όλοι θα ήταν μεθυσμένοι ή θα κοιμούνταν. Οι Νάξιοι ακολουθώντας τις οδηγίες της εισέβαλαν στο στρατόπεδο των συμμάχων κατατροπώνοντας τους .
Μία άλλη εκδοχή ιστορεί πως εκείνος που πρόδωσε τους Μιλησίους ήταν ο Διόγνητος. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή όταν η Πολυκρίτη ζήτησε από τον Διόγνητο να προδώσει τους συμμάχους εκείνος έβγαλε μαχαίρι να τη σκοτώσει αλλά η αγάπη του για την κόρη υπερίσχυσε .
Μια άλλη παραλλαγή αναφέρει πως ο Διόγνητος γνώρισε την κόρη στο Δήλιο ιερό όπου είχε αποκλειστεί από την πολιορκία. Οταν της ζήτησε να γίνει δική του εκείνη δέχτηκε με αντάλλαγμα την προδοσία των συμμάχων.
Σε κάθε περίπτωση πάντως η Πολυκρίτη είχε τραγικό τέλος. Λέγεται ότι ενώ είχε ζητήσει να μην σκοτώσουν τον Διόγνητο αφού και εκείνη τον αγαπούσε, οι Νάξιοι τον σκότωσαν κατά λάθος και εκείνη πέθανε από την λύπη της για τον θάνατο του. Αλλη εξιστορήσεις αναφέρουν ότι η νέα πέθανε από τη συγκίνηση της στη διάρκεια της μεγαλοπρεπούς υποδοχής που της επεφύλαξαν οι Νάξιοι ή πως θάφτηκε κάτω από το βάρος των ταινιών και των ζωνών που τις πετούσαν από τον ενθουσιασμό τους οι συμπατριώτες της.
Το μέρος όπου τάφηκε ονομάστηκε “Βασκάνου τάφος” γιατί οι Νάξιοι έλεγαν πως μία βάσκανη μοίρα δεν άφησε την Πολυκρίτη να ζήσει για να χαρεί τις τιμές που της άξιζαν.
Οτι δεν κατάφεραν ο Αρισταγόρας με τον Αρταφέρνη το 499 το κατάφεραν 9 χρόνια αργότερα ο Δάτης με τον Αρταφέρνη. 600 τριήρεις απέπλευσαν από τη Σάμο με κατεύθυνση τη Νάξο. Οι Νάξιοι εγκατέλλειψαν τη πόλη και κρύφτηκαν στους λόφους. Οι Πέρσες έκαψαν τη πόλη για να τιμωρήσουν τους Νάξιους για την νίκη τους εννιά χρόνια νωρίτερα.
Μπορεί να πει κανείς ότι αυτό ήταν και το τέλος της ακμής της Νάξου. Εκτοτε το νησί, μέχρι τον 15ο αιώνα και το Δουκάτο της Νάξου, δεν γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη και κατακτήθηκε διαδοχικά από Πέρσες Αθηναίους, Σπαρτιάτες, Θηβαίους και Αθηναίους. Μπορεί να πει κανείς ότι αυτό ήταν και το τέλος της ακμής της Νάξου. Έκτοτε, μέχρι τον 12ο αιώνα και την περίοδο της «Φραγκοκρατίας», το νησί δεν γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη και κατακτήθηκε διαδοχικά από Πέρσες Αθηναίους, Σπαρτιάτες, Θηβαίους και Αθηναίους. Στους αιώνες που ακολούθησαν οι Νάξος έχασε τη παλιά της αίγλη και επήλθε στη κυριαρχία Μακεδόνων, Ρωμαίων και Βυζαντινών έγινε τόπος εξορίας και άντρο πειρατών .
Την Βυζαντινή περίοδο η εντόπιοι κουρασμένοι από τις συνεχείς επιδρομές και την αδυναμία της αυτοκρατορίας να τους προστατεύσει αποτραβήχτηκαν στο εσωτερικό του νησιού. Το κάστρο του Απάλιρου που εντοπίζεται στα νότια, νοτιοδυτικά του νησιού φαίνεται να είχε αναλάβει την διοίκηση και την προστασία του νησιού αν και το κάστρο του Καλόγερου (κοντά στο χωριό Μέση) ήταν εκείνη τη περίοδο κατοικημένο . Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς το κάστρο του Απάλιρου αλώθηκε από Γενοβέζους πειρατές που ήρθαν από Κρήτη το 850 ενώ η πιο διαδεδομένη άποψη είναι ότι επρόκειτο για Σαρακηνούς πειρατές που δεν άλωσαν το Κάστρο αλλά επέβαλαν στους Νάξιους να πληρώνουν ετήσιο φόρο υποτέλειας .
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
24 Βλέπε Ελλάδα: Ϊστορία και πολιτισμός, τόμος 1 επίσης Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος 1, 1981
25 Οπως για παράδειγμα η Νίσυρος και η Δήλος ως αποτέλεσμα της τιτανομαχίας όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στη θεογονία του Ησίοδου
26 Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τόμος 1
27 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ στη σύγχρονη βιβλιογραφία φάινεται να ταυτίζονται οι Κάρες και οι Θράκες στα αρχαία κείμενα οι Θράκες παρουσιάζονται ως μία φυλή βαρβάρων σε αντίθεση με τους Κάρες, όπως θα δούμε και παρακάτω.
28 Ιστορία Ελληνικού έθνους, τόμος 1, 1981
29 Ιππόλυτος: χρονικον, βιβλιο 5, τμήμα 208-209
30 Παρθένιος¨Narationes amotoriae κεφάλαιο 19
31 Αν και ο Πίνδαρος αναφέρει ότι ο Αλωέας ήταν ο πραγματικός τους πατέρας (Πίνδαρος, 4ο, 156)
32 Ελληνική μυθολογία: Οι ήρωες Τεκμηρίωση Ομηρος Ε 385-391 Λ 305-320, 576-581 Πίνδαρος: Πυθία 4, 44-47 και 88-95 Απολλώνιος Ρόδιος 1, 179-184 και 760-762 Απολλόδωρος 1, 23 και 1, 53-55 Διόδωρος 5, 50-51 Λουκρήτιος 3, 984-994 Βιργίλιος: Ανειάδα, 580-600 Υγίνος 28 και 55
33 Σχόλια στον Πίνδαρο 4ο , 156
34 Ελληνική μυθολογία¨ως άνω
35 Διόδωρος, βιβλίο 5, 50, 1
36 Διόδωρος, βιβλίο 4, 61.5 αναφέρει χαρακτηριστικά για τον Θησέα “κατήγε εις νήσον την τότε μεν Δίαν, νυν δε Νάξον προσαγορευομένη”.
37 Στα σχόλια στον Ομηρο αναφέρεται Δία η Νάξος η ιερή του Διονύσου ενώ και ο Ησύχιος (1178.2) αναφέρει “Δία την νυν αποκαλουμένην Νάξο”.
38 Ο χαλκός λειτουργούσε ανασταλτικά για την δύναμη των θεών
39 Ευστάθιος: σχόλια για την Ιλιάδα, 2. 97
40 Σχόλια στο Ομηρο: σχόλιο 385 Σχόλια στον Απολλόδωρο τον Ρόδιο, 319.3
41 η τόξα όπως αναφέρεται στα σχόλια στον Πίνδαρο ( 4ο 156)
42 Σχόλια στο Ομηρο, σχόλιο 385
43 Το ότι δεν μπορούσαν να πεθάνουν μητε από χέρι θνητού μήτε από χέρι αθανάτου
44 Η άποψη πως με το ονομα Δία εννοείται η μικρή νησίδα έξω από την Κρήτη δεν έχει υποστηρικτές καθώς το σύνολο των συγγραφέων αναφέρονται στη Νάξο ως πρώην Δία
45 τη σημερινή Λαμία
46 Διόδωρος, βιβλίο 4, 61 αν και αρκετοί μεταγενέστεροι, κυρίως Λατίνοι συγγραφείς, φαίνεται να μην είναι βέβαιοι και αποδίδουν το όνομα είτε στον Νάξο των Καρών βασιλέα είτε στον Νάξο του Ενδυμίωνα (βλ. Παρθένιος Narrationes amotoriae, κεφάλαιο 18 και Αέλιος Ηροδιανός στο De prosodia Catholica, 3,1 186)
47 ο Nonnus (βιβλίο 47) αναφέρει τη Νάξο ως Διονυσιάδα
48 Διόδωρος βιβλίο 5, 50 το ίδιο και ο Καλλίμαχος 75, 38
49 Η Σεμέλη η κόρη του Κάδμου πέθανε κατακεραυνωμένη από την αληθινή μορφή του Δία μετά από την πονηριά της ζηλιάρας Ηρας που την προέτρεψε να ζητήσει να δει τον Δία με την αληθινή μορφή του (τη μορφή που παρουσιάστηκε ο Δίας στον δικό τους γάμο) γιατί μόνο με αυτό τον τρόπο θα εξισωνόταν μαζί της ως αληθινή γυναίκα του. Παρόλο που ο Δίας προσπάθησε να τη μεταπείσει εκείνη επέμεινε για να καεί τελικά από τη λάμψη του βασιλέα των θεών (βλ. Θεογονία του Ησίοδου)
50 Στέφανος: Εθνικα, επιτομη 235
51 Την ίδια άποψη βρίσκουμε και στο λεξικό του Σούδα
52 Είναι βέβαια πολλές οι περιοχές που διεκδικούν την ανατροφή του Διονύσου αλλά στη παρούσα φάση θα εξετάσουμε μόνο εκείνες που αναφέρονται στη Νάξο
53 Διόδωρος: βιβλίο 4, 61
54 Λιδός: De mensibus βιβλιο 4, τμημα 71
55 Είναι το ίδιο όρος στο οποίο διεκόπη το όργιο των ιερειών του Διονύσου από την επιδρομή του Βούτη.
56 Ελληνική μυθολογία: Οι θεοί
57 Σχόλια στο Διονύσιο τον περιηγητή, 79
58 Στέφανος: ως άνω
59 Απολλόδωρος 3, 37-38
60 Δ. Φωτιάδης: Ζωή και τεχνη, 1978, σελίδα 285
61 Πίνδαρος, “Πυθέας” 88
62 Αριστοτέλης “Περί ζώων” 1, 17 επίσης Αθηναίος, βιβλίο 12. 57
63 Κορδάτος: Ιστορία της Ελλάδας
64 Κορδάτος: ως άνω
65 Ηρόδοτος, βιβλίο 4, 5, 30
66 Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος 2, σελίδα 104 και Ελληνική μυθολογία, Οι θεοί
67 Λέγεται ότι ο Απόλλωνας επειδή ζήλευε τον Τριτων για την ομορφιά του προκάλεσε την Αρτεμη να σημαδεύσει ένα αντικείμενο που φαινόταν μακρυά στον ορίζοντα. Ετσι η Αρτεμη, από την ακτή της Νάξου όπου βρισκόταν σκότωσε άθελα της τον Τρίτωνα
68 Σχόλια στο Θουκυδίδη βιβλίο 4, 1 επίσης Ελληνικη μυθολογία: Οι θεοί επίσης Ησίοδος: Θεογονία
69 Ανάνιος, 1, 2
70 Πολλές φορές οι δύο θεότητες ταυτίζονται. Η Δήμητρα θεωρείται αρχαία θεότητα αντίστοιχη της Αστάρτης και της Ισιδός ενώ η Αρτεμης είναι καθαρά Ελληνική θεότητα.
71 Πηγή¨Ελληνική μυθολογία τόμοι 1-5 Τεκμηρίωση παραλλαγών: Ομηρος: Ιλιάδα 321-325 και σχόλια, Ησίοδος: Θεογονία 947-949, Απολλώνιος Ρόδιος 3, 997, 1004 και σχόλια, Ερατοσθένης, Καταστερισμοί 5, Απολλόδωρος: Επιτομή 1, 8-10, Διόδωρος 4, 61, 4-5 και 5, 51, 4 Πλούταρχος: Θησευς, 20 Παυσανίας 1, 20, 3 και 1, 22, 5 και 2, 23, 8 και 9, 40, 3-4 και 10, 29, 3-4 Τζέτζης: Χιλιάδες 11, 559-564 Ευστάθιος 1688, 40 κ.ε. στο λ 320-325 Υγίνος 42-43
72 Πλούταρχος ¨Θησευς” 19,10
73 Ευστάθιος: Σχόλια για την Ιλιάδα, 2.97
74 Υγινός 41-43
75 Διόδωρος, βιβλίο 4, 61, 5 Σε αυτή την εκδοχή αναφέρεται ότι ο λόος που ο Θησέας ξέχασε να αλλάξει το μαύρο πανι με αποτέλεσμα τον θάνατο του πατέρα του Αιγαία ήταν η λύπη του που έχασε την Αριάδνη Επίσης Nonnus: Διονυσιάδα, βιβλίο 47
76 Σχόλια στον Θεόκριτο 7. 149-150
77 Επιμενίδης βιβλίο 3, 457, 19 και Σχόλια στον Αρατο 73
78 Πλούταρχος ¨Θησευς” 20.6
79 Στέφανος: Εθνικα (επιτομή) 168
80 Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος 1
81 Ο οποίος ήταν απόγονος του Θησέα
82 Πηγή Ελληνική μυθολογία τόμοι 1-5 Τεκμηρίωση: Λυκούργος: Κατά Λεωκράτους 84-87 Κόνων 26 φ 1, 39 Αελιανός: Ποίκιλη ιστορία, 8, 5 Σχόλια στο Πλάτωνα: Συμποσίου 208
83 Ο οποίος διάλεξε να πεθάνει για να σώσει τη πόλη του από τους Δωριείς
84 Παυσανίας 2,18,8 και 7, 1, 9 και 7, 3, 7
85 Καλλίμαχος 75, 38
86 Πηγή Ελληνική μυθολογία: οι ήρωες Τεκμηρίωση Βακχυλίδης: Επινίκαι 1, 125 Οβίδιος 20, 21
87 Βλ. Σχετικά Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος 2 Ελλάδα: Ιστορία και πολιτισμός , τόμος 3
88 Αριστοτέλης 15, 3, 4
89 Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 2, σελ 258-259
90 Παρθένιος, Narrationes amotoriae , κεφάλαιο 2
91 Πλούταρχος: Γυναικών αρεταί 17, 254 β
92 Αριστοτέλης : Απόσπασμα 519 Παρθένιος 9
93 Για μια επισκόπηση των πειρατικών επιδρομών στη Νάξο βλέπε Ιωάννη Δελλά-Ρόκα, Πειρατικές επιδρομές κατά της νήσου Νάξου, 1948 περιέχεται στο Ναξιακό Αρχείο, τόμος 1, 1947-1949, σελίδες 165-178 (γενάδιος βιβλιοθήκη)
94 Π. Ζερλέντη, Φεουδαλική πολιτεία εν τη νήσω Νάξω, 1923-Ερμούπολη, σελ. 4 επίσης Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ. 162 επίσης Δελλα-ρόκα Ιω. 1948: σελ. 169
95 Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ. 162 επίσης Ludwig Ross Reisen aut den Griechischen Inseln des Agaischem Meeres, 1840-Stuttgart und Tubingen in 8 Bd 1, σελ. 41 επίσης Ι. Λίχτε (μετάφραση Γ.Π. Κρέμου) Η Νάξος, περιοδικό «Απόλλων» έτος Η΄ σελ 68-69
96 Εμμανουήλ Ψαράς, Του Φιλωτίου η όψη άλλοτε και τώρα, εφημερίδα φωνή «Νάξου-Πάρου» 10-7-1927, έτος Β΄, αριθμός φύλου 77, σελ. 3 επίσης William Miller, Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνικά γράμματα (πρωτότυπο 1907-London)
97 Μεταξύ άλλων Κορδάτου Γιάννη, Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 8ος (1204-1453), σελ. 29 επίσης Ζερλέντης 1925: 6 του ιδίου 1902: 498 επίσης Theophanes Continautus, L Canieniata in Corp, Script, Hist Byzant (Bonnae 1838 8o) σελ.. 583 επίσης Δελλά-Ρόκας 1948: 169
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Τριάντα εκατομμύρια χρόνια π.χ. η Νάξος, σύμφωνα με τους γεωλόγους, ήταν μια απο τις κορυφές της αρχαίας οροσειράς Αιγαιίς που διέσχιζε ένα μεγάλο τμήμα της συμπαγούς ξηράς που ξεκινούσε από το Ιόνιο και έφτανε μέχρι την Ασία. Η τελική διαμόρφωση του εδάφους που καταλαμβάνει σήμερα η Ελλάδα ξεκίνησε δύο εκατομμύρια έτη π.χ. μέχρι μία σχετικά πρόσφατη περίοδο το δέκα χιλιάδες π.χ .
Το γεγονός ότι η δημιουργία της Νάξου δεν αποδίδεται από τους αρχαίους συγγραφείς σε θεικές ενέργειες , δημιουργεί την αίσθηση ότι ο σχηματισμός της νήσου δεν είναι αποτέλεσμα νέων αλλά παλαιοτέρων γεωλογικών μεταβολών. Σε αυτό συναινεί, κατά τη γνώμη μας, και το γεγονός ότι η Νάξος υπήρξε ένα από τα κέντρα του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού.
Πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός
Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως ευρήματα που αποδεικνύουν την ύπαρξη του πολιτισμού που ονομάστηκε πρωτοκυκλαδικός και χρονολογείται από το 3.200 π.χ. Ο ανάπτυξη του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού θεωρείται ότι κάλυψε ολόκληρη την τρίτη προ χριστού χιλιετία , από κάποιο σημείο και έπειτα, παράλληλα με την εξέλιξη του πρωτομινωικού πολιτισμού .
Η αρχιτεκτονική εξέλιξη των Πρωτοκυκλαδικών οικισμών δείχνει ότι η περίοδος αυτή δεν ήταν εννιαία. Ενώ αρχικά οι πόλεις δεν ήταν περιτοιχισμένες και τα σπίτια ήταν σχετικά αραιά το ένα από το άλλο από τα μισά της τρίτης χιλιετίας τα σπίτια άρχισαν να κτίζονται το ένα κοντά στο άλλο και να επιχειρείται ένας περιτοιχισμός των πόλεων με χαμηλά τείχη. Ακόμα και οι τοποθεσίες στις οποίες ιδρύονται οι πόλεις επιλέγονται με βάση την ασφάλεια που μπορούν να προσφέρουν, δηλαδή την μειωμένη τους προσβασιμότητα από πιθανούς εχθρούς. Ολα αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η ασφάλεια που νιώθουν τη πρώτη περίοδο οι κάτοικοι των νήσων μετατρέπεται σε ανασφάλεια την ύστερη περίοδο και ειναι προφανές ότι κινδυνεύουν από εξωτερικούς εχθρούς, πολύ πιθανά τους Κρήτες που κυριάρχησαν πολιτισμικά στις νήσους των Κυκλάδων από τα μισά της τρίτης χιλιετίας και έπειτα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ για τους περισσότερους συγγραφείς το όνομα Νάξος αποδίδεται σε έναν ηγεμόνα των Καρών όπως θα δούμε και παρακάτω, για την Ελληνική μυθιστορία Νάξος είναι ο γιος του Απόλλωνα και της Ακάλλης της κόρης του Μίνωα . Με αυτό τον τρόπο επιχειρείται η μυθική διασύνδεση της Νάξου με τον Μινωικό πολιτισμό.
Οι προέλληνες
Την περίοδο αυτή θεωρείται ότι η Νάξος, όπως και ο υπόλοιπος Ελλαδικός χώρος κατοικείτω από προελληνικές φυλές. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχει μία γενική σύγχυση για το ποιες φυλές μπορούν να θεωρηθούν ως Ελληνικές. Για παράδειγμα στην σχετική σύγχρονη βιβλιογραφία ως προέλληνες θεωρούνται οι Φλοίσβοι, οι Πελασγοί, οι Κάρες, οι Θράκες ακόμα και οι Κρήτες . Ο Ιππόλυτος πάντως στο “χρονικόν” αναφέρει ότι υπάρχουν πέντε Ελληνικά έθνη: οι Ιωνες, οι Αρκάδες, οι Βοιωτές, οι Αιολείς και οι Λάκωνες .
Στρογγύλη-Θράκες
Στην κλασική ελληνική μυθολογία πάντως η πρωτοκυκλαδική περίοδος φαίνεται να αγνοείται. Οι μύθοι που αναφέρονται στο νησί φαίνεται να αναφέρονται σε μία ύστερη περίοδο. Ετσι, σύμφωνα με τον Διόδωρο αλλά και άλλους συγγραφείς το πρώτο όνομα της νήσου ήταν Στρογγύλη και κατοικείτο από Θράκες.
Ο Βούτης, ο πρώτος ηγεμόνας του νησιού, εμφανίζεται ως αρνητικό πρόσωπο. Εκδιώχθηκε από την πατρίδα του και αναγκάστηκε να καταφύγει στη Νάξο μαζί με τους οπαδούς του καθώς επιβουλευόταν την εξουσία του ετεροθαλούς αδελφού του (Ο Βούτης και ο Λυκούργος ήταν ετεροθαλή αδέλφια από διαφορετική μητέρα) που χρίστηκε βασιλιάς μετά τον θάνατο του πατέρα τους.
Η Στρογγύλη (όπως ήταν το όνομα του νησιού τότε λόγω του σχήματος της) έγινε ορμητήριο των πειρατικών επιδρομών του για λάφυρα και γυναίκες. Καθώς τα γύρω νησιά δεν είχαν πολλά να προσφέρουν στο λεφούσι του Βούτη οι επιδρομές του επεκτάθηκαν και στην ηπειρωτική χώρα. Σε μια από τις επιδρομές του στο βουνό του νησιού Δριός έπιασε τις ιέρειες του Διονύσου σε ένα όργιο και ανάγκασε μία από τις τροφούς του τη Κορωνίδα να συνευρεθεί μαζί του. Η επίκληση της αγαπημένης του τροφού προκάλεσε την παρέμβαση του Διονύσου που έθαψε τον Βούτη σε ένα πηγάδι. Αυτό ήταν και το τέλος του.
Η ασέβεια του Βούτη προς τον Διόνυσο φανερώνει αρκετά πράγματα. Πρώτον τη μη Ελληνική καταγωγή των Θρακών που δεν αποτίουν σεβασμό προς το πρόσωπο του προστάτη του νησιού και δεύτερον την υπόθεση ότι εφόσον ο Διόνυσος οι μύθοι συνδέουν πολύ έντονα τον Διόνυσο με τη νησό και καθώς προυπήρχε των Θρακών τότε οι παλαιότεροι κάτοικοι της νήσου, δηλαδή άλλες προελληνικές φυλές (πιθανότατα Φλοίσβοι και Πελασγοί), θα πρέπει να λάτρευαν τον Διόνυσο. Ετσι η άποψη που διατυπώνεται από πολλούς ότι δηλαδή ο Διόνυσος ήταν ένας αρχαίος θεός που η λατρεία του ήταν τόσο διαδεδομένη ώστε τα Ελληνικά φύλα αναγκάστηκαν να τον εντάξουν στη θεολογία τους φαίνεται να επιβεβαιώνεται.
Δία-Οι Αλωάδες
Ο θάνατος του ηγεμόνα τους φαίνεται πως δεν συνέτισε καθόλου τους Θράκες και έτσι σε μία άλλη επιδρομή τους στην Φθιώτιδα κατόρθωσαν να αρπάξουν την γυναίκα και την κόρη του Αλωέα, την Ιφιμέδεια και την Παγκρατίδα. Η Παγκρατίδα ήταν τόσο όμορφη ώστε δύο από τους αρχηγούς των Θρακών, ο Σίκελος και ο Εκήτορας, αλληλοσκοτώθηκαν σε μονομαχία για την απόκτηση της. Μετά τον θάνατο τους βασιλιάς των Θρακών και σύζυγος της Παγκρατίδας ανακηρύχτηκε ο Αγασσάμενος . Η βασιλεία του όμως δεν κράτησε πολύ. Ο Αλωέας τους έστειλε τους γιούς του στη Στρογγύλη να βρουν και να πάρουν τη μάνα τους και την αδελφή τους.
Οι γιοί του Αλωέα, Ωτος και Εφιάλτης. ονομάζονταν Αλωάδες λόγω του θεσμικού τους πατέρα και ήταν γιοι του Ποσειδώνα και της Ιφιμέδειας . Ηταν οι πιο όμορφοι θνητοί που ανέθρεψε η γη και στα εννιά τους μόνο χρόνια είχαν ο καθένας τους εννιά οργιές ύψος και εννιά πήχες πλάτος και ένας χρησμός έλεγε ότι δεν μπορούσαν να σκοτωθούν μήτε από χέρι θνητού μήτε απο χέρι αθανάτου . Οι Αλωάδες νίκησαν τους Θράκες και βασίλεψαν στο νησί δίνοντας τέλος στην επί δύο αιώνες κυριαρχία των Θρακών . Αυτοί αναφέρει ο Διόδωρος , ήταν που μετονόμασαν τη νήσο από Στρογγύλη Δία, ένα όνομα που αναφέρεται από πολλούς αρχαίους συγγραφείς ως το παλαιότερο όνομα της Νάξου. Ομως και η βασιλεία των Αλωάδων είχε τραγικό τέλος καθώς όταν αρρώστησε και πέθανε η αδελφή τους μάλωσαν και αλληλοσκοτώθηκαν.
Ενας άλλος μύθος που συνδέει τους Αλωάδες με την Νάξο έλκει την προέλευση του από την Ιλιάδα. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή οι Αλωάδες περιγελούσαν τους θεούς και έλεγαν πως θα βάλουν το ένα βουνό πάνω στο άλλο για να ανέβουν στον Ολυμπο και πως θα κάνουν δικές τους την Αρτεμη και την Ηρα. Και σαν απόδειξή των λόγων τους έπιασαν τον Αρη και τον έκλεισαν σε ένα χάλκινο καζάνι που έκρυψαν στην έρημο για 13 μήνες, ώσπου η μητριά τους Ηεριβοία η οποία τους εχθρευόταν το είπε στον Ερμή. Ο Ερμής ελευθέρωσε τον Αρη και τον έκρυψε στη Νάξο κάτω από την αποκαλούμενη σιδηρόβρωτην πέτρα ονομασία που μας παραπέμπει στη φημισμένη σμύριδα Νάξου. Οι θεοί ήταν έξω φρενών αλλά όπως είπαμε υπήρχε ο χρησμός σύμφωνα με τον οποίο οι Αλωάδες δεν μπορούσαν να σκοτωθούν ούτε από χέρι θνητού ούτε από χέρι αθανάτου. Ετσι η Αρτεμη τους στήνει παγίδα προτρέποντας τους να πάνε στο νησί με το πρόσχημα ότι θα βρίσκεται εκεί με την Ηρα. Κατά μία άλλη εκδοχή ο Απόλλωνας ερμηνεύοντας τον χρησμό χρησιμοποιεί την Αρτεμη για να τους στήσει την παγίδα.
Οι Αλωάδες όταν έφτασαν στο νησί και βρήκαν μόνο την Αρτεμη άρχισαν να μαλώνουν ώσπου αλληλοσκοτώθηκαν. Κατά μία άλλη εκδοχή η Αρτεμη μεταμορφώθηκε σε ελάφι και πέρασε αστραπιαία ανάμεσα τους αναγκάζοντας τους να εκτοξέυσουν τα ακόντια τους και να σκοτώσουν ο ένας τον άλλο . Ανεξάρτητα από τις όποιες παραλλαγές του μυθου των Αλωάδων δύο είναι τα πράγματα που δεν αμφισβητούνται από κανέναν. Η φύση τους που τους οδηγεί και στην τραγική μοίρα και η σχέση τους με τη Νάξο. Στο νησί πάντως οι Αλωάδες λατρεύονταν σαν ήρωες.
Νάξος-Οι Κάρες
Αν και στο ταξίδι του Θησέα στη Νάξο το νησί αναφέρεται ως Δία πιστεύουμε ότι η έλλειψη απόλυτης γραμμικής συνέχειας στην μυθιστορία, μας επιτρέπει να μελετήσουμε τον τρόπο με τον οποίο η Νάξος απέκτησε το όνομα της πριν ασχοληθούμε με την έλευση του Θησέα και της Αριάδνης. Ετσι λοιπόν, σύμφωνα με τους περισσότερους συγγραφείς η Νάξος οφείλει το όνομα της στον βασιλιά των Καρών προερχόμενων από τη Λατμία που εποίκισαν και κυριάρχησαν στο νησί. . Η βασιλεία των Καρών δεν συνοδεύεται από τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα και εμφανίζεται ως ειρηνική περίοδος. Τον Νάξο διαδέχτηκαν στον θρόνο οι απόγονοι του Λεύκιπος και Σμέρδιος.
Ενας σύχρονος μύθος σχετικός με την ονομασία της Νάξου που είναι ευρύτατα διαδεδομένος μεταξύ των εντόπιων αναφέρει ότι η Νάξος όταν πολιορκήθηκε από τους Πέρσες ονομαζόταν Στρογγύλη. Ο στρατηγός των Περσών που διοικούσε ένα τεράστιο στρατο ζήτησε από τους κάτοικους να παραδοθούν και εκείνοι παρόλο που δεν είχαν καμμία ελπίδα αρνήθηκαν. Τότε ο Πέρσης Στρατηγός είπε “Να οι άξιοι” και έτσι προέκυψε το όνομα Νάξιοι. Οι ίδιοι οι Νάξιοι πολλές φορές αναφερόμενοι στη καταγωγή τους χρησιμοποιούν την λέξη Αξώτης ή Αξιώτης.
Νάξος ή Διονυσιάς
Ο μύθος του Θησέα σημαίνει το τέλος της Μινωικής και την αρχή της Ιωνικής κυριαρχίας. Αλλά πριν εξετάσουμε το συγκεκριμένο περιστατικό θα πρέπει να δούμε τον τρόπο με τον οποίο ο Διόνυσος συνδέεται και πολλές φορές ταυτίζεται με το νησί. Ο Διόδωρος μάλιστα ιστορεί πως το νησί ονομαζόταν από τους ντόπιους Διονυσιάδα
Μετά τον θάνατο της μητέρας του Σεμέλης του ο Διόνυσος κυοφορήθηκε στον μηρό του Δία. Ο Διόνυσος γεννήθηκε οκτώ μήνες μετά τη σύληψη του. Ο Ασκληπιός υποστηρίζει πως η πρόωρη γέννηση του ήταν δώρο (Σημ συγ: προφανώς εξιλέωσης) της Ηρας στον Διόνυσο και μάλιστα πως αυτή η χάρη δώθηκε και σε όλες τις γυναίκες του αγαπημένου του νησιού , δηλαδή της Νάξου.
Μετά τη γέννηση του ο Δίας αφήνει το παιδί στη Νάξο στα χέρια των τροφών Φιλίας, Κορωνίδας και Κλείδης . Η επιλογή της Νάξου εκ μέρους του Δία δεν περιέχει στοιχεία έκπληξης. Και ο ίδιος ο βασιλέας των θεών είχε στο παρελθόν μεταφερθεί από την Κρήτη στη Νάξο από τον Ερατοσθένη για να τον γλιτώσει από τον πατέρα του Κρόνο κρύβοντας τον στο όρος που μέχρι και σήμερα φέρει το όνομα του .
Ο Διόνυσος διεκδίκησε και κέρδισε τη Νάξο από τον Ποσειδώνα . Η λατρεία του δεν είναι μόνο λατρεία του θεού αλλά και λατρεία της άμπελου. Η Νάξος λόγω του σχήματος της παρομοιάζεται με φύλλο άμπελου . Αναφέρεται δε ότι υπήρχε μία κρήνη από όπου έβγαινε κρασί .
Ενας πολύ γνωστός μύθος που συνδέει τον Διόνυσο με τη Νάξο αναφέρει ότι ο Διόνυσος μίσθωσε ένα καράβι Τυρρήνων πειρατών για να τον μεταφέρουν από την Ικαρία στη Νάξο. Αυτοί παρακάμπτοντας τη Νάξο επιχείρησαν να τον μεταφέρουν στην Ιωνία για να τον πουλήσουν. Ο Διόνυσος μετέτρεψε τα κουπιά και το κατάρτι σε φίδια, ενας κισσός έπνιξε το καράβι και μία βοή από αυλούς έσπασε την ησυχία. Οι πειρατές μόλις κατάλαβαν πως ήταν θεός έπεσαν στη θάλασσα να γλιτώσουν και μεταμορφώθηκαν σε δελφίνια. Μόνο ο πηδαλιούχος γλίτωσε γιατι επέδειξε σεβασμό .
Διονυσιακή ευδαιμονία
Στη Νάξο αλλα και στις Κυκλάδες γενικότερα ο Διόνυσος αναφέρεται ως Μειλίχιος και είναι προστάτης όχι μόνο της άμπελου αλλά και των συκιών και των ελαιόδεντρων . Ο Διόνυσος ταυτίζεται με την γονιμότητα της γης. Η Νάξος μέχρι και τους κλασικούς αιώνες είναι ξακουστή για τα προιόντα της και παίζει σημαντικό ρόλο στο εμπόριο. Ο Πίνδαρος την αποκαλεί “λιπαράν” ενώ ο Αριστοτέλης μιλάει για την ακμάζουσα κτηνοτροφία της . Εκτός από κρασιά και κτηνοτροφικά προιόντα παράγει μύγδαλα, λάδι και σύκα . Επίσης ξακουστό είναι και το Ναξιακό μάρμαρο και οι Νάξιοι τεχνίτες είναι ιδιαίτερα ικανοί στην επεξεργασία του. Τέλος η ανάπτυξη του εμπορίου οδηγεί πολλούς στη θάλασσα και το νησί θεωρείται ότι βγαζει καλούς ναυτικούς .
Στον ίδιο σύχρονο μύθο που αναφερόταν στην προέλευση της ονομασίας του νησιού αναφέρεται επίσης ότι η Νάξος ήταν πολύ εύφορη και είχε πολύ πυκνά δάση στα οποία και κατέφυγαν οι κάτοικοι αποφασισμένοι να παίξουν κλεφτοπόλεμο με τον κατακτητή. Ο Πέρσης μη μπορώντας να εισχωρήσει χωρίς σημαντικές απώλειες αναγκάστηκε να βάλει φωτιά στο δάσος. Το νησί, λένε οι Νάξιοι, καιγόταν επί 3 ή 4 μήνες. Από τότε το νησί δεν είναι τόσο εύφορο πια. Και πράγματι, οι περιγραφές των αρχαίων για τη Νάξο δεν συμπίπτουν με τη σημερινή εικόνα της. Μπορεί να είναι το πιο εύφορο νησί των Κυκλάδων αλλά απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί “λιπαρά” ή “σε ευδαιμονία” όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ηρόδοτος .
Νάξος και θεοί
Ο Διόνυσος πάντως δεν ήταν ο μοναδικός θεός που λατρευόταν στο νησί. Από την Νάξο λέγεται ότι απήχθη η Αμφιτρίτη, η ομορφότερη από τις κόρες του Νηρέα και της Δωρίς, από τον Ποσειδώνα, ενώ χόρευε με τις αδελφές της σε μία από τις ερημικές παραλίες του νησιού. Μαζί της ο Ποσειδών απέκτησε τον Τρίτων του οποίου το τέλος επίσης συνδέεται με το νησί . Επίσης γιοι του Ποσειδώνα εμφανίζονται να είναι και οι Αλωάδες όπως είδαμε. Διαδεδομένη ήταν η λατρεία του Απόλλωνα και της Αρτεμης που μπορεί να μην γεννήθηκαν στο νησί αλλά πολλοί μύθοι τους συνδέουν με αυτό. Σύμφωνα με τον Ησίοδο η Λητώ κόρη των Τιτάνων Κοίου και Φοίβης κυνηγημένη από την ζήλεια της Ηρας που δεν ήθελε να την αφήσει να γεννήσει ένα θεό πιο σπουδαίο από τον γιο της Αρη πέρασε από τη Νάξο και τη Πάρο πριν καταφύγει στη Δήλο. Η Δήλος δημιουργήθηκε από το σώμα της Τιτανίδας Αστερίας που για να αποφύγει την αγγαλιά του Δία κατέφυγε στη θάλασσα και έγινε κινούμενη νήσος. Μόλις η Λητώ ανέβηκε πάνω της έμεινε ακίνητη δηλαδή “Δήλωσε” τη θέση της και τα υπόλοιπα νησιά έκαναν κύκλο γύρω της γι αυτό και ονομάστηκαν Κυκλάδες . Εκεί η Λητώ γέννησε τον Απόλλωνα και την Αρτεμη οι οποίοι ήταν από τους πλέον αγαπημένους θεούς των Ναξίων όπως φανερώνει και η επιβλητική πύλη του ημιτελούς ναού του Απόλλωνα που οι ντόπιοι σήμερα αποκαλούν Πορτάρα και δεσπόζει του λιμανιού. Η λατρεία της Αρτεμης στο νησί δεν αποκλείεται να αντικατέστησε σε ένα βαθμό την λατρεία της Δήμητρας που επίσης λατρευόταν στο νησί όπως φανερώνουν και τα ερείπια του αρχαίου ναού αφιερωμένου στη Δήμητρα που σώζονται μέχρι και σήμερα. Τέλος ευρύτατα διαδεδομένη ήταν και η λατρεία του Δία και όπως είδαμε οι Νάξιοι πίστευαν ότι εκεί πέρασε ένα μέρος της παιδικής του ηλικίας.
Η Αριάδνη της Νάξου
Ενας από τους πιο αγαπητούς μύθους των αρχαίων ήταν ο μύθος του Θησέα και της Αριάδνης γιατί σήμαινε την αρχή της κυριαρχίας των Ελληνικών φύλων επί του Μινωικού πολιτισμού. Το κομμάτι του μύθου που σχετίζεται με την ακούσια ή εκούσια εγκατάλλειψη της Αριάδνης στη Νάξο είναι ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα σημεία της Ελληνικής μυθιστορίας .
Η κυρίαρχη παραλλαγή αναφέρει ότι ο Θησέας εγκατέλλειψε την Αριάδνη στη Νάξο (που τότε ονομαζόταν Δία) είτε επειδή ενώ αγαπούσε την Αίγλη την κόρη του Πανοπέα είχε υποσχεθεί γάμο στην Αριάδνη για να τον βοηθήσει να βγεί από τον λαβύρινθο και έτσι αναγκάστηκε να την αφήσει κοιμισμένη και να φύγει, είτε επειδή τον προέτρεψε η Αθηνά , είτε επειδή ντρεπόταν να την πάει στην Αθήνα .
Ομως επίσης πολλούς υποστηρικτές έχει η άποψη πως ο Θησέας δεν εγκατέλλειψε την Αριάδνη αλλα εξαναγκάστηκε να την αφήσει είτε διότι φοβήθηκε τον Διόνυσο που την άρπαξε και την μετέφερε στο όρος Δριός , είτε γιατί τον έκανε να την ξεχάσει .
Εξίσου συγκεγχυμένη είναι και η τύχη της Αριάδνης μετά την φυγή του Θησέα. Οι υποστηρικτές της εγκατάλλειψης υποστηρίζουν πως μόλις η κόρη ξύπνησε και ανακάλυψε τη φυγή του Θησέα κρεμάστηκε και την ανέστησε ο Διόνυσος ή πως ο Διόνυσος την βρήκε να κλαίει και την πήρε για δική του γυναίκα.
Αλλες λιγότερο διαδεδομένες εκδοχές αναφέρουν πως η Αρτεμις σκότωσε τη κόρη γιατί έχασε την αγνότητα της από τον Θησέα ή γιατί συνευρέθει με αυτόν στο ιερό της ή στο ιερό του Διονύσου. Αλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι η Αρτεμις παρηγόρησε την Αριάδνη και πως είτε την ζευγάρωσε με τον Οίναρο τον ιερέα του Διονύσου είτε της υποσχέθηκε πως θα ενωθεί με τον Διόνυσο.
Επίσης σύγχυση επικρατεί σε σχέση με το στεφάνι που κατασκεύασε ο Ηφαιστος από χρυσό και Ινδικούς λίθους. Πολλοί υποστηρίζουν ότι το συγκεκριμένο στεφάνι το έκανε δώρο ο Διόνυσος στην Αριάδνη για να δεχτεί να παρατήσει τον Θησέα ή για να την παρηγορήσει για την φυγή του ενώ η πιο διαδεδομένη άποψη υποστηρίζει την εκδοχή ότι το συγκεκριμένο στεφάνι ήταν δώρο της Αφροδίτης και των Ωρών για τους γάμους τους . Αναφέρεται δε, ότι ήταν τόσο λαμπρό ώστε οι θεοί το έβαλαν στον ουρανό να λάμπει πλάι στα άλλα αστέρια και το ονόμασαν αστερισμό της Αριάδνης.
Οι Νάξιοι πάντως, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος , λάτρευαν δύο Αριάδνες. Η μία γυναίκα του Διονύσου που μαζί του απόκτησε τον Στάφυλο η οποία γιορταζόταν με χαρές και η άλλη που εγκαταλλείφθηκε από τον Θησέα στη Νάξο η οποία τιμόταν λιγότερο και με λιγότερη χαρα.
Ο βασιλιάς της Κρήτης Μίνωας πάντως δεν κάθησε με σταυρωμένα τα χέρια και κυνήγησε τον Θησέα καταλήγοντας στη Νάξο και εξαναγκάζοντας τον Διόνυσο να κρυφτεί σε μία διπλανή νήσο με το όνομα Διονουσία ή Διονυσία την σημερινή Δονούσα. Το ζευγάρι του Διονύσου και της Αριάδνης αναλήφθηκε στον ουρανό από το όρος Δριός και έγινε δεκτό με θεικές τιμές από τους θεούς του Ολύμπου όπου ο Διόνυσος πήρε τη θέση της Εστίας στο Δωδεκάθεο.
Ο εποικισμός της Νάξου
Ο εποικισμός της Νάξου που ξεκίνησε τον 11ο και ολοκληρώθηκε τον 9ο προ χριστού αιώνα από Ιωνες κάτοικους των Αθηνών, των Θηβών και ίσως της Ευβοίας φαίνεται να ήταν ειρηνικός. Οι αυτόχθονες Κάρες και οι λοιπές φυλοομάδες που κατοικούσαν το νησί δεν έφεραν αντίσταση στην εποίκιση.
Γενάρχης των Ιώνων της νήσου θεωρείται ο γιος του Νηλέ α Πρόμηθος . Ο Νηλέας ήταν γιος του βασιλιά των Αθηνών Κόδρον . Ο Κόδρον όρισε σαν κληρονόμο του τον πρωτότοκο γιο του Μέδων αλλά ο Νηλέας, επειδή ο αδελφός του ήταν κουτσός και δεν μπορούσε να πολεμήσει τον θεωρούσε κατώτερο και έτσι αποφάσισε να φύγει μαζί με τους υποστηρικτές του για να εποικίσει τα μικρασιατικά παράλια. Στο δρόμο τα καράβια σπρωγμένα από δυνατούς ανέμους προσάραξαν στη Νάξο. Η κακοκαιρία συνεχιζόταν καθιστώντας αδύνατη την συνέχεια του ταξιδιού και έτσι ο Νηλέας αποφάσισε να ζητήσει χρησμό. Οι μάντεις αποκάλυψαν ότι κάποιοι από τους ταξιδιώτες βαρύνονταν με μεγάλα κρίματα και γι αυτό οι θεοί εμπόδιζαν τη συνέχεια του ταξιδιού. Ο Νηλέας με σκοπό να παραπλανήσει τους φταίχτες και να τους κάνει να αποκαλυφθούν σοφίστηκε ένα σχέδιο. Δήλωσε ότι και ο ίδιος είχε σκοτώσει κάποιον και θα έμενε πίσω για να μπορέσουν να φύγουν οι υπόλοιποι. Τότε αυτοί που είχαν διαπράξει τα εγκλήματα ξεθάρρεψαν και φανερώθηκαν λέγοντας πως κι αυτοί θα έμεναν μαζί του. Ο Νηλέας έφυγε για τα μικρασιατικά παράλια αφήνοντας στη Νάξο όσους είχαν κρίματα στους οποίους συμπεριλαμβανόταν και ο γιος του Πρόμηθος.
Αλλη παραλλαγή αυτής της ιστορίας αναφέρει ότι ο Πρόμηθος αναγκάστηκε να καταφύγει στη Νάξο γιατί σκότωσε στην Ιωνία τον αδελφό του Δαμασιχθόνα. Λέγεται επίσης ότι οι γιοι του Δαμασιχθόνα κατεδίωξαν τον Πρόμηθο και στη Νάξο .
Πάντως ο Πρόμηθος είτε σκοτώθηκε είτε πέθανε από φυσικό θάνατο πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Νάξο.
Ο Πρόμηθος λοιπόν και οι υπόλοιποι Ιωνες που επίσης βαρύνονταν με κρίματα εμφανίζονται από την μυθιστορία ως ο γενάρχης των Ιώνων Ναξίων. Θα πρέπει παραυτα να επισημανθεί ότι τα περισσότερα από τα παραπάνω περιστατικά δεν αποτελούν τη μυθική ιστορία της Νάξου αλλα την μυθική ιστορία της Νάξου όπως διαμορφώθηκε από την επικυρίαρχη Αθηναική κουλτούρα σε μία περίοδο που οι δύο πολεις-κράτη βρίσκονταν σε ανταγωνιστικές σχέσεις. Οι ίδιοι οι Νάξιοι το πιθανότερο είναι να διεκδικούν τους Αλωάδες ως γενάρχες τους και οι μαρτυρίες που έχουμε για την λατρεία τους συναινούν σε αυτό. Αντίθετα δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Πρόμηθος τιμώταν στο νησί ή έστω αναγνωριζόταν ως γενάρχης.
Στον Καλλίμαχο πάντως βρίσκουμε μια από τις απογόνους του Πρόμηθου την βασιλοπούλα Κυδίππη και τον πατέρα της Κήυκα. Στο μεγάλο πανηγύρι Δήλου ο Ακόντιος ένα από τα αρχοντόπουλα της Κέας είδε την Κυδίππη και την ερωτεύτηκε με τη πρώτη ματιά. Καθώς δεν μπορούσε να τη πλησιάσει μηχανεύτηκε ένα σχέδιο. Εγραψε κάτι σε ένα ρόδι και το πέταξε στα πόδια της μέσα στο ιερό της θεάς. Καθώς οι αρχαίοι Ελληνες δεν διάβαζαν ποτέ από μέσα τους η Κυδίππη σήκωσε το ρόδι και διάβασε με απορία “Ορκίζομαι να παντρευτώ τον Ακόντιο”. Ο όρκος είχε δωθεί, έστω και χωρίς να το ξέρει η κοπέλα.
Οταν επεστρεψε στη Νάξο ο πατέρας της θέλησε να τη παντρέψει με ένα από τα αρχοντόπουλα του νησιού. Η Κυδίππη δεν είχε αντίρρηση και έτσι ορίστηκε ο γαμός. Πριν τον γάμο όμως η κόρη αρρώστησε βαρειά και έτσι αναβλήθηκε. Οταν ξαναορίστηκε ο γάμος έγινε πάλι το ίδιο και όποτε κανονιζόταν και πλησίαζε η ημερομηνία η νέα έπεφτε βαρειά άρρωστη στο κρεββάτι. Ο Κήυκας κατέφυγε στο μαντείο των Δελφών. Εκεί του αποκαλύφθηκε η αλήθεια. Οταν γύρισε και καθώς ο όρκος δεν μπορούσε να παραβιαστεί πάντρεψε τη κόρη του με τον Ακόντιο. Οι απόγονοι τους έζησαν μέχρι τον 4ο αιώνα στην Ιουλίδα (πόλη της Κέας) τιμημένοι από όλο το κόσμο .
Μετά τον εποικισμό της από τους Ιωνες και ολοκληρη την προκλασική περίοδο (8ος-6ος αιώνας π.χ.) γνώρισε μεγάλη ακμή και κυριάρχησε πολιτισμικά στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου . Οπως είδαμε η Νάξος εκείνη τη περίοδο χαρακτηρίζεται “λιπαραν” ή σε ευδαιμονία από τους αρχαίους. Τα φημισμένα γλυπτά της από Ναξιακό μάρμαρο κοσμούν ακόμα και σήμερα τη Δήλο.
Η αρχή του τέλους της μυθιστορίας
Οπως είπαμε και στο προμύθιο, μέχρι τη προκλασική περίοδο στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε διαχωρισμός της Ιστορίας από τον μυθο. Την κλασική περίοδο εμφανίζεται η εξής παραδοξότητα. Η μυθική ιστορία και η ιστορική καταγραφή που διεκδικεί την αντικειμενικότητα συνυπάρχουν. Το πως οι δύο εκφάνσεις της πραγματικότητας διαπλέκονται θα το δούμε στην παρακάτω εξιστόρηση.
Η ολιγαρχία των “παχέων” στη Νάξο κατέρρευσε το 550 π.χ. Την εξουσία πήρε ο τύρρανος Λύγδαμις με τη βοήθεια του Πεισίστρατου . Οι ηγέτες των αριστοκρατικών εξορίστηκαν στη Μιλητό . Ο Λύγδαμις βασίλεψε από το 550 μέχρι το 525 π.χ. Το 525 π.χ. ο Λύγδαμις βοήθησε τον Πολυκράτη να επιβάλει την τυρανία στη Σάμο. Επί Λύγδαμι άρχισε να κτίζεται και ο νάος του Απόλλωνα που η πύλη του δεσπόζει μέχρι σήμερα στο λιμάνι της Νάξου που όμως έμεινε ατελείωτος. Μετά τον Λύγδαμι την εξουσία στη Νάξο πήραν οι ολιγαρχικοί μέχρι το 500 π.χ. όταν οι δημοκρατικοί κατάφεραν να να διώξουν. Οι ολιγαρχικοί κατέφυγαν στη Μίλητο και ζήτησαν τη βοήθεια του Αρισταγόρα. Ο Αρισταγόρας αν και στην αρχή ήταν διστακτικός τελικά ζήτησε τη βοήθεια του Ξέρξη. Τελικά κατάφερε να συγκεντρώσει 200 τριήρεις κυρίως Ελληνικές και άγνωστο αριθμό μικρών πλοίων που το 499 απέπλευσαν για τη Νάξο. Μετά από πολιορκία 4 μηνών ο επιτιθέμενος στόλος επέστρεψε άπρακτος. Οι Νάξιοι που είχαν με κάποιο τρόπο ειδοποιηθεί βρέθηκαν καλά οχυρωμένοι και κατάφεραν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τη πολιορκία. Πολλά λέγονται για τον τρόπο με τον οποίο διέρευσε το μυστικό της εκστρατείς. Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει ότι την προδοσία την διέπραξε ο Μεγαβάτης ενώ οι περισσότεροι σύχρονοι συγγραφείς αποδίδουν την διαρροή είτε στα Ελληνικά πληρώματα των πλοίων είτε στον ίδιο τον Αρισταγόρα!! Ας δούμε όμως πως ο μύθος κινούμενος παράλληλα με την ιστορική καταγραφή περιέγραψε το γεγονός.
Κάποτε ο Νάξιος Προμέδοντας φιλοξενήθηκε στο σπίτι ενός φίλου του Μιλήσιου Υψικρέοντα. Η γυναίκα του Υψικρέοντα ερωτεύτηκε παράφορα τον Προμέδοντα και μία νύχτα που έλειπε ο άντρας της πήγε στο δωμάτιο του. Παρόλο που ο Προμέδοντας δεν ήθελε να προδώσει τον φίλο του δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην Νέαιρα. Την πήρε και εφυγαν κρυφά για την Νάξο. Η απαγωγή αυτή προκάλεσε μακροχρόνιο πόλεμο μεταξύ των πόλεων. Οι Μιλήσιοι με τους συμμάχους τους κατάφεραν στη διάρκεια του πολέμου να κτίσουν ένα πολεμικό κάστρο μπροστά στη πόλη της Νάξου από όπου έκαναν επιδρομές. Σε μία από αυτές τις εξορμήσεις έπιασαν αιχμαλώτους κι αρκετούς αμάχους μεταξύ των οποίων και μια αρχοντοπούλα την Πολυκρίτη. Η ομορφιά της κοπέλας θάμπωσε έναν από τους στρατηλάτες των συμμάχων τον Διόγνητο ο οποίος συμπεριφορόταν στη κοπέλα σαν να ήταν γυναίκα του. Ετσι η Πολυκρίτη άρχισε να κινείται πιο ελεύθερα μέσα στο στρατόπεδο των συμμάχων. Μία ημέρα που οι Μιλήσιοι γιόρταζαν τα Θαργήλια κατάφερε με το πρόσχημα ότι ήθελε να στείλει ένα δώρο στα αδέλφια της να κρύψει μέσα στο ψωμί που τους έψησε ένα μήνυμα που παρακινούσε τους Ναξίους να επιτεθούν μετά το πέρας της γιορτής όταν όλοι θα ήταν μεθυσμένοι ή θα κοιμούνταν. Οι Νάξιοι ακολουθώντας τις οδηγίες της εισέβαλαν στο στρατόπεδο των συμμάχων κατατροπώνοντας τους .
Μία άλλη εκδοχή ιστορεί πως εκείνος που πρόδωσε τους Μιλησίους ήταν ο Διόγνητος. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή όταν η Πολυκρίτη ζήτησε από τον Διόγνητο να προδώσει τους συμμάχους εκείνος έβγαλε μαχαίρι να τη σκοτώσει αλλά η αγάπη του για την κόρη υπερίσχυσε .
Μια άλλη παραλλαγή αναφέρει πως ο Διόγνητος γνώρισε την κόρη στο Δήλιο ιερό όπου είχε αποκλειστεί από την πολιορκία. Οταν της ζήτησε να γίνει δική του εκείνη δέχτηκε με αντάλλαγμα την προδοσία των συμμάχων.
Σε κάθε περίπτωση πάντως η Πολυκρίτη είχε τραγικό τέλος. Λέγεται ότι ενώ είχε ζητήσει να μην σκοτώσουν τον Διόγνητο αφού και εκείνη τον αγαπούσε, οι Νάξιοι τον σκότωσαν κατά λάθος και εκείνη πέθανε από την λύπη της για τον θάνατο του. Αλλη εξιστορήσεις αναφέρουν ότι η νέα πέθανε από τη συγκίνηση της στη διάρκεια της μεγαλοπρεπούς υποδοχής που της επεφύλαξαν οι Νάξιοι ή πως θάφτηκε κάτω από το βάρος των ταινιών και των ζωνών που τις πετούσαν από τον ενθουσιασμό τους οι συμπατριώτες της.
Το μέρος όπου τάφηκε ονομάστηκε “Βασκάνου τάφος” γιατί οι Νάξιοι έλεγαν πως μία βάσκανη μοίρα δεν άφησε την Πολυκρίτη να ζήσει για να χαρεί τις τιμές που της άξιζαν.
Οτι δεν κατάφεραν ο Αρισταγόρας με τον Αρταφέρνη το 499 το κατάφεραν 9 χρόνια αργότερα ο Δάτης με τον Αρταφέρνη. 600 τριήρεις απέπλευσαν από τη Σάμο με κατεύθυνση τη Νάξο. Οι Νάξιοι εγκατέλλειψαν τη πόλη και κρύφτηκαν στους λόφους. Οι Πέρσες έκαψαν τη πόλη για να τιμωρήσουν τους Νάξιους για την νίκη τους εννιά χρόνια νωρίτερα.
Μπορεί να πει κανείς ότι αυτό ήταν και το τέλος της ακμής της Νάξου. Εκτοτε το νησί, μέχρι τον 15ο αιώνα και το Δουκάτο της Νάξου, δεν γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη και κατακτήθηκε διαδοχικά από Πέρσες Αθηναίους, Σπαρτιάτες, Θηβαίους και Αθηναίους. Μπορεί να πει κανείς ότι αυτό ήταν και το τέλος της ακμής της Νάξου. Έκτοτε, μέχρι τον 12ο αιώνα και την περίοδο της «Φραγκοκρατίας», το νησί δεν γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη και κατακτήθηκε διαδοχικά από Πέρσες Αθηναίους, Σπαρτιάτες, Θηβαίους και Αθηναίους. Στους αιώνες που ακολούθησαν οι Νάξος έχασε τη παλιά της αίγλη και επήλθε στη κυριαρχία Μακεδόνων, Ρωμαίων και Βυζαντινών έγινε τόπος εξορίας και άντρο πειρατών .
Την Βυζαντινή περίοδο η εντόπιοι κουρασμένοι από τις συνεχείς επιδρομές και την αδυναμία της αυτοκρατορίας να τους προστατεύσει αποτραβήχτηκαν στο εσωτερικό του νησιού. Το κάστρο του Απάλιρου που εντοπίζεται στα νότια, νοτιοδυτικά του νησιού φαίνεται να είχε αναλάβει την διοίκηση και την προστασία του νησιού αν και το κάστρο του Καλόγερου (κοντά στο χωριό Μέση) ήταν εκείνη τη περίοδο κατοικημένο . Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς το κάστρο του Απάλιρου αλώθηκε από Γενοβέζους πειρατές που ήρθαν από Κρήτη το 850 ενώ η πιο διαδεδομένη άποψη είναι ότι επρόκειτο για Σαρακηνούς πειρατές που δεν άλωσαν το Κάστρο αλλά επέβαλαν στους Νάξιους να πληρώνουν ετήσιο φόρο υποτέλειας .
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
24 Βλέπε Ελλάδα: Ϊστορία και πολιτισμός, τόμος 1 επίσης Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος 1, 1981
25 Οπως για παράδειγμα η Νίσυρος και η Δήλος ως αποτέλεσμα της τιτανομαχίας όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στη θεογονία του Ησίοδου
26 Ιστορία του Ελληνικού Εθνους, τόμος 1
27 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ στη σύγχρονη βιβλιογραφία φάινεται να ταυτίζονται οι Κάρες και οι Θράκες στα αρχαία κείμενα οι Θράκες παρουσιάζονται ως μία φυλή βαρβάρων σε αντίθεση με τους Κάρες, όπως θα δούμε και παρακάτω.
28 Ιστορία Ελληνικού έθνους, τόμος 1, 1981
29 Ιππόλυτος: χρονικον, βιβλιο 5, τμήμα 208-209
30 Παρθένιος¨Narationes amotoriae κεφάλαιο 19
31 Αν και ο Πίνδαρος αναφέρει ότι ο Αλωέας ήταν ο πραγματικός τους πατέρας (Πίνδαρος, 4ο, 156)
32 Ελληνική μυθολογία: Οι ήρωες Τεκμηρίωση Ομηρος Ε 385-391 Λ 305-320, 576-581 Πίνδαρος: Πυθία 4, 44-47 και 88-95 Απολλώνιος Ρόδιος 1, 179-184 και 760-762 Απολλόδωρος 1, 23 και 1, 53-55 Διόδωρος 5, 50-51 Λουκρήτιος 3, 984-994 Βιργίλιος: Ανειάδα, 580-600 Υγίνος 28 και 55
33 Σχόλια στον Πίνδαρο 4ο , 156
34 Ελληνική μυθολογία¨ως άνω
35 Διόδωρος, βιβλίο 5, 50, 1
36 Διόδωρος, βιβλίο 4, 61.5 αναφέρει χαρακτηριστικά για τον Θησέα “κατήγε εις νήσον την τότε μεν Δίαν, νυν δε Νάξον προσαγορευομένη”.
37 Στα σχόλια στον Ομηρο αναφέρεται Δία η Νάξος η ιερή του Διονύσου ενώ και ο Ησύχιος (1178.2) αναφέρει “Δία την νυν αποκαλουμένην Νάξο”.
38 Ο χαλκός λειτουργούσε ανασταλτικά για την δύναμη των θεών
39 Ευστάθιος: σχόλια για την Ιλιάδα, 2. 97
40 Σχόλια στο Ομηρο: σχόλιο 385 Σχόλια στον Απολλόδωρο τον Ρόδιο, 319.3
41 η τόξα όπως αναφέρεται στα σχόλια στον Πίνδαρο ( 4ο 156)
42 Σχόλια στο Ομηρο, σχόλιο 385
43 Το ότι δεν μπορούσαν να πεθάνουν μητε από χέρι θνητού μήτε από χέρι αθανάτου
44 Η άποψη πως με το ονομα Δία εννοείται η μικρή νησίδα έξω από την Κρήτη δεν έχει υποστηρικτές καθώς το σύνολο των συγγραφέων αναφέρονται στη Νάξο ως πρώην Δία
45 τη σημερινή Λαμία
46 Διόδωρος, βιβλίο 4, 61 αν και αρκετοί μεταγενέστεροι, κυρίως Λατίνοι συγγραφείς, φαίνεται να μην είναι βέβαιοι και αποδίδουν το όνομα είτε στον Νάξο των Καρών βασιλέα είτε στον Νάξο του Ενδυμίωνα (βλ. Παρθένιος Narrationes amotoriae, κεφάλαιο 18 και Αέλιος Ηροδιανός στο De prosodia Catholica, 3,1 186)
47 ο Nonnus (βιβλίο 47) αναφέρει τη Νάξο ως Διονυσιάδα
48 Διόδωρος βιβλίο 5, 50 το ίδιο και ο Καλλίμαχος 75, 38
49 Η Σεμέλη η κόρη του Κάδμου πέθανε κατακεραυνωμένη από την αληθινή μορφή του Δία μετά από την πονηριά της ζηλιάρας Ηρας που την προέτρεψε να ζητήσει να δει τον Δία με την αληθινή μορφή του (τη μορφή που παρουσιάστηκε ο Δίας στον δικό τους γάμο) γιατί μόνο με αυτό τον τρόπο θα εξισωνόταν μαζί της ως αληθινή γυναίκα του. Παρόλο που ο Δίας προσπάθησε να τη μεταπείσει εκείνη επέμεινε για να καεί τελικά από τη λάμψη του βασιλέα των θεών (βλ. Θεογονία του Ησίοδου)
50 Στέφανος: Εθνικα, επιτομη 235
51 Την ίδια άποψη βρίσκουμε και στο λεξικό του Σούδα
52 Είναι βέβαια πολλές οι περιοχές που διεκδικούν την ανατροφή του Διονύσου αλλά στη παρούσα φάση θα εξετάσουμε μόνο εκείνες που αναφέρονται στη Νάξο
53 Διόδωρος: βιβλίο 4, 61
54 Λιδός: De mensibus βιβλιο 4, τμημα 71
55 Είναι το ίδιο όρος στο οποίο διεκόπη το όργιο των ιερειών του Διονύσου από την επιδρομή του Βούτη.
56 Ελληνική μυθολογία: Οι θεοί
57 Σχόλια στο Διονύσιο τον περιηγητή, 79
58 Στέφανος: ως άνω
59 Απολλόδωρος 3, 37-38
60 Δ. Φωτιάδης: Ζωή και τεχνη, 1978, σελίδα 285
61 Πίνδαρος, “Πυθέας” 88
62 Αριστοτέλης “Περί ζώων” 1, 17 επίσης Αθηναίος, βιβλίο 12. 57
63 Κορδάτος: Ιστορία της Ελλάδας
64 Κορδάτος: ως άνω
65 Ηρόδοτος, βιβλίο 4, 5, 30
66 Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος 2, σελίδα 104 και Ελληνική μυθολογία, Οι θεοί
67 Λέγεται ότι ο Απόλλωνας επειδή ζήλευε τον Τριτων για την ομορφιά του προκάλεσε την Αρτεμη να σημαδεύσει ένα αντικείμενο που φαινόταν μακρυά στον ορίζοντα. Ετσι η Αρτεμη, από την ακτή της Νάξου όπου βρισκόταν σκότωσε άθελα της τον Τρίτωνα
68 Σχόλια στο Θουκυδίδη βιβλίο 4, 1 επίσης Ελληνικη μυθολογία: Οι θεοί επίσης Ησίοδος: Θεογονία
69 Ανάνιος, 1, 2
70 Πολλές φορές οι δύο θεότητες ταυτίζονται. Η Δήμητρα θεωρείται αρχαία θεότητα αντίστοιχη της Αστάρτης και της Ισιδός ενώ η Αρτεμης είναι καθαρά Ελληνική θεότητα.
71 Πηγή¨Ελληνική μυθολογία τόμοι 1-5 Τεκμηρίωση παραλλαγών: Ομηρος: Ιλιάδα 321-325 και σχόλια, Ησίοδος: Θεογονία 947-949, Απολλώνιος Ρόδιος 3, 997, 1004 και σχόλια, Ερατοσθένης, Καταστερισμοί 5, Απολλόδωρος: Επιτομή 1, 8-10, Διόδωρος 4, 61, 4-5 και 5, 51, 4 Πλούταρχος: Θησευς, 20 Παυσανίας 1, 20, 3 και 1, 22, 5 και 2, 23, 8 και 9, 40, 3-4 και 10, 29, 3-4 Τζέτζης: Χιλιάδες 11, 559-564 Ευστάθιος 1688, 40 κ.ε. στο λ 320-325 Υγίνος 42-43
72 Πλούταρχος ¨Θησευς” 19,10
73 Ευστάθιος: Σχόλια για την Ιλιάδα, 2.97
74 Υγινός 41-43
75 Διόδωρος, βιβλίο 4, 61, 5 Σε αυτή την εκδοχή αναφέρεται ότι ο λόος που ο Θησέας ξέχασε να αλλάξει το μαύρο πανι με αποτέλεσμα τον θάνατο του πατέρα του Αιγαία ήταν η λύπη του που έχασε την Αριάδνη Επίσης Nonnus: Διονυσιάδα, βιβλίο 47
76 Σχόλια στον Θεόκριτο 7. 149-150
77 Επιμενίδης βιβλίο 3, 457, 19 και Σχόλια στον Αρατο 73
78 Πλούταρχος ¨Θησευς” 20.6
79 Στέφανος: Εθνικα (επιτομή) 168
80 Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος 1
81 Ο οποίος ήταν απόγονος του Θησέα
82 Πηγή Ελληνική μυθολογία τόμοι 1-5 Τεκμηρίωση: Λυκούργος: Κατά Λεωκράτους 84-87 Κόνων 26 φ 1, 39 Αελιανός: Ποίκιλη ιστορία, 8, 5 Σχόλια στο Πλάτωνα: Συμποσίου 208
83 Ο οποίος διάλεξε να πεθάνει για να σώσει τη πόλη του από τους Δωριείς
84 Παυσανίας 2,18,8 και 7, 1, 9 και 7, 3, 7
85 Καλλίμαχος 75, 38
86 Πηγή Ελληνική μυθολογία: οι ήρωες Τεκμηρίωση Βακχυλίδης: Επινίκαι 1, 125 Οβίδιος 20, 21
87 Βλ. Σχετικά Ιστορία του Ελληνικού έθνους, τόμος 2 Ελλάδα: Ιστορία και πολιτισμός , τόμος 3
88 Αριστοτέλης 15, 3, 4
89 Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 2, σελ 258-259
90 Παρθένιος, Narrationes amotoriae , κεφάλαιο 2
91 Πλούταρχος: Γυναικών αρεταί 17, 254 β
92 Αριστοτέλης : Απόσπασμα 519 Παρθένιος 9
93 Για μια επισκόπηση των πειρατικών επιδρομών στη Νάξο βλέπε Ιωάννη Δελλά-Ρόκα, Πειρατικές επιδρομές κατά της νήσου Νάξου, 1948 περιέχεται στο Ναξιακό Αρχείο, τόμος 1, 1947-1949, σελίδες 165-178 (γενάδιος βιβλιοθήκη)
94 Π. Ζερλέντη, Φεουδαλική πολιτεία εν τη νήσω Νάξω, 1923-Ερμούπολη, σελ. 4 επίσης Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ. 162 επίσης Δελλα-ρόκα Ιω. 1948: σελ. 169
95 Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ. 162 επίσης Ludwig Ross Reisen aut den Griechischen Inseln des Agaischem Meeres, 1840-Stuttgart und Tubingen in 8 Bd 1, σελ. 41 επίσης Ι. Λίχτε (μετάφραση Γ.Π. Κρέμου) Η Νάξος, περιοδικό «Απόλλων» έτος Η΄ σελ 68-69
96 Εμμανουήλ Ψαράς, Του Φιλωτίου η όψη άλλοτε και τώρα, εφημερίδα φωνή «Νάξου-Πάρου» 10-7-1927, έτος Β΄, αριθμός φύλου 77, σελ. 3 επίσης William Miller, Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνικά γράμματα (πρωτότυπο 1907-London)
97 Μεταξύ άλλων Κορδάτου Γιάννη, Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 8ος (1204-1453), σελ. 29 επίσης Ζερλέντης 1925: 6 του ιδίου 1902: 498 επίσης Theophanes Continautus, L Canieniata in Corp, Script, Hist Byzant (Bonnae 1838 8o) σελ.. 583 επίσης Δελλά-Ρόκας 1948: 169
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Μοναστήρι του Τίμιου Σταυρού - Monastery of Timiou Stavrou
The monastery of Timios Stavros builded at 16 century. It flourishes in early 18 century, when active abbot and monks have contributed to the increase in wealth. "It has remarkable images of art, works of painter Manuel Falaiouloy. Around the end of the 18 century raised claims on the monastery of St. Eleftheriou, according to a patriarchal sigillion of April 1801.
But the intervention of the Patriarchate and dragoumanoy naval ships Kallimachis canselled the expansionist visions of the abbot of the Monastery of Holy Cross his hollyness Mina. Next to the monastery there is a small Byzantine church with Byzantine religious paintings Agios Nikitas or in other respects the Lord of the World. However, in each case is the fact that main fresco, is the «Lord of the World».
Η Ίδρυση της ανάγεται στον 16° αιώνα.Ακμάζει στις αρχές του18°° αιώνα, όταν δραστήριοι ηγούμενοι και μοναχοί συνέτειναν στην αύξηση του πλούτου της.'Έχει αξιόλογης τέχνης εικόνες, έργα του ζωγράφου Μανουήλ Φαλαιούλου. Περί τα τέλη του 18°ου αιώνα ήγειρε αξιώσεις πάνω στη Μονή του Αγίου Ελευθερίου, σύμφωνα με το πατριαρχικό σιγίλλιον του Απριλίου του 1801.
Η παρέμβαση όμως του Πατριαρχείου και του δραγουμάνου του Στόλου Καλλιμάχη εματαίωσαν τις επεκτατικές βλέψεις του ηγούμενου της Μονής Τιμίου Σταυρού, οσιότατου Μηνά. Δίπλα στη Μονή υπάρχει μικρή βυζαντινή εκκλησία με βυζαντινές αγιογραφίες ο Άγιος Νικήτας ή κατ' άλλη άποψη ο Αφέντης του Κόσμου. Πάντως σε κάθε περίπτωση γεγονός είναι ότι η κυριότερη τοιχογραφία της είναι «ο Αφέντης του Κόσμου».
Ποστάλια - Postalia
Around 1935 the postali ships (old steam ship with one smokestack)were departuring from Peraus on Monday to reach Naxos on Tuesday. In Naxos they were stoping in Naxos port, Apollonas, Lionas and Moutsouna. The ships returned to Peraus on Friday passing from the islands Syros, Paros, Naxos, Amorgos, Ios, Thira!
Γύρω στο 1935 τα ποστάλια χρειάζονταν πέντε ημέρες να κάνουν το δρομολόγιο που ένωνε τα νησιά Σύρο, Πάρο, Νάξο, Αμοργό, Ίο, Θήρα. Στη Νάξο έφταναν την Τρίτη, με αναχώρηση Δευτέρα πρωί και σταματούσαν στην Χώρα, τον Απόλλωνα, τον Λυώνα και την Μουτσούνα.
Subscribe to:
Posts (Atom)
