Η Συνοπτική Ιστορία της Νάξου. Η στάση των Νάξιων την περίοδο της επαναστάσεως του 1821

Η είδηση της ελληνικής επανάστασης του 1821 έγινε δεκτή με απόλυτο αδιαφορία στη Νάξο (1). Οι αφίξεις του Μαζαράκη προς το τέλος του Μαίου και των απεσταλμένων του Υψηλάντη Σάλλα (2) και Κασομούλη δεν στάθηκαν ικανές να πείσουν του Ναξιώτες. Παρότι πέρασε ένας χρόνος και ήρθαν στο νησί οι αρμοστές Βενιαμίν, Λέσβιος και Μεταξάς μόνο τυπικά προσχώρησε η Νάξος στην επανάσταση (3). Το 1822 διορίστηκαν αρμοστής (έπαρχος) για να φαίνεται ότι το νησί επαναστάτησε . Τουλάχιστον μέχρι το 1825 και αργότερα, οι αντιδράσεις συνεχίζονταν (και από τους Έλληνες προεστούς του νησιού) για την φορολογία και τα αναγκαστικά δάνεια που προσπαθούσαν να αποσπάσουν οι Υδραίοι (4). Σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης οι Νάξιοι πολλές φορές αντέδρασαν (5) και μάλιστα αμφισβήτησαν την κοινή καταγωγή του με τους επαναστατημένους Έλληνες (6).
Η στάση των Ναξίων κατά την επανάσταση θεωρείται διφορούμενη. Ορισμένοι συγγραφείς αποδίδουν την υπαιτιότητα στους καθολικούς του νησιού (7) ενώ μια η άλλη άποψη θεωρεί ότι εκείνοι που αντέδρασαν ήταν ο απλός κόσμος που φοβήθηκε ότι επειδή η προσωρινή διοίκηση διόρισε δικαστές οι οποίοι θα δίκαζαν με βάση του Βυζαντινούς νόμους, καταργώντας δηλαδή το εθιμικό δίκαιο που ίσχυε για χρόνια στο νησί (8).

Πέρα από τις αντιδράσεις των προεστών, για τους χωρικούς του νησιού, (που βέβαια δεν είχαν ιδέα περί πατρίδας και πατριωτισμού μέχρι που οι απεσταλμένοι του ελληνικού στρατού άρχισαν να τους πείθουν) η επανάσταση είχε δύο διαφορετικά αποτελέσματα: η φορολογία που ζητούσαν οι στρατιωτικές αρχές της επανάστασης είχαν σαν συνέπεια να αυξηθούν οι φόροι. Επίσης, έχασαν προσωρινά την δυνατότητα να μετοικούν από καιρού εις καιρόν στην περιοχή της Ανατολίας . Τέλος, η επαναστατική κυβέρνηση φρόντισε από νωρίς να βάλει «χέρι» στην εκμετάλλευση των Σμυριδορυχείων παραχωρώντας τα σε ενοικιαστή και δηλώνοντας στους χωρικούς ότι δεν είχαν δικαίωμα πάνω τους (9).
Το θετικό για τους χωρικούς ήταν ότι με την βοήθεια και των μεταναστών ειδικά από τις αστικές περιοχές της Μικράς Ασίας και με την ώθηση που τους έδινε η επανάσταση, τόλμησαν να αμφισβητήσουν την κυριαρχία των Φεουδαλικών αρχόντων (10).


(1) Ρόζος Ευάγγελος, Οι νησιώτες του Αιγαίου στον αγώνα, 1971-Αθήνα, σελ. 97 επίσης Αρχείο Ύδρας, τόμος 2, σελ 72
(2) ο οποίος ήταν Νάξιος αξιωματικός του ελληνικού επαναστατικού στρατού
(3) Ο Ρόζος υποστηρίζει ότι η Νάξος προσχώρησε το 1822 (Ρόζος 1971)) αλλά ήταν μάλλον εικονική προσχώρηση, τουλάχιστον όχι με έμψυχο δυναμικό. Η πρώτη συμμετοχή της Νάξου ήταν το αναγκαστικό δάνειο του 1823),
(4) Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 10ος , σελ 289
(5) Ρόζος 1971:163-171 Το 1923 πήραν αναγκαστικό δάνειο 50.000 γρόσια.
(6) Μετά την καταστροφή των Ψαρών ο διορισμένος έπαρχος αναγκάστηκε να φύγει από φόβο μήπως τον παραδώσουν στους Οθωμανούς. Οι Νάξιοι έστειλαν μία αναφορά στον καπουδάν Πασά με υπογραφή του μητροπολίτη Παροναξίας Ιερόθεου στην οποία δηλώνανε ότι η Νάξος προσκυνάει (αρχείο Ύδρας, τόμος 4ος, σελ 253-256 στο Ανδρέου Φ. Δρακάκη, Άγγλοι πρόξενοι εις τα Κυκλάδας κατά την επανάσταση, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών 1964, τόμος Δ΄, σελ. 129
Την ίδια περίοδο σε μια επιστολή των κατοίκων του κοινού του Νεοχωρίου (μετά την καταστροφή των Ψαρών στις 3-9-1923) προς τον εν Σμύρνη Γάλλο πρόξενο όπου του γίνεται γνωστό πως οι κάτοικοι του Νεοχωρίου δεν πήραν μέρος στην επανάσταση των ελλήνων και ζήτησαν η προστασία που παρείχε η Γαλλική κυβέρνηση στο κοινό του Κάστρου να επεκταθεί και σε αυτούς (στο Ανδρέου Π. Μαρούλη, Ναξιακά έγγραφα 1723-1883, περιέχεται στο ΕΚΜ-1964, τόμο Δ΄, σελ 431)
(7) Ιστορία του Ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΒ, σελ. 102. Με δεδομένο ότι οι Υδραίοι και Σπετσιώτες που πρωτοστάτησαν στην επανάσταση και που επέβαλλαν τα αναγκαστικά δάνεια, δεν μιλούσαν καν ελληνικά μάλλον είχαν δίκιο.
,Και πάλι έχουμε δύο ερμηνείες. Η μία (Ευάγγελος Ρόζος, Οι νησιώτες του Αιγαίου στον αγώνα, 1971-Αθήνα) εκτιμά ότι οι μεγάλοι αριθμοί καθολικών ήταν υπαίτιοι για την αντίδραση της Νάξου ενώ ο (Δαμιράλης:1874, σελ 46) υποστηρίζει ότι δεν ήταν τόσο πολλοί οι καθολικοί αλλά επηρέαζαν τον κόσμο επειδή ήταν αυτοί που διαφέντευαν τον τόπο.
(8) Ιστορία του ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΓ, σελ 595
Το 1805 οι προεστοί της Νάξου έπειτα από διαταγή του Παναγιώτη Μουρούζη, Δραγομάνου του Τουρκικού στόλου, μάζεψαν και κατέγραψαν όλους τους παλαιούς νόμους και τα έθιμα που ίσχυαν στο νησί τα οποία παρέδωσαν στον ιερέα Ιλαρίωνα να τα μορφοποιήσει .βλέπε Κατσούρου Αντ. Συμβολή εις τη μελέτη των εθίμων της Νάξου, Ναξιακό Αρχείο, τεύχος 1, Ιανουάριος 1947, σελ. 8, έτος Α΄ επίσης Σγούτα Λ. Θέμις, η εξέτασις της ελληνικής νομοθεσίας, 1852, τεύχος 5, σελ. 173 επίσης Ζέπου Ιω.Δ. Συλλογή τοπικών ελληνικών εθίμων (απόσπασμα εκ του Η΄ τόμου του γης graecofomanum), 1931-Αθήνα, ΣΕΛ. 119
(9) Βλέπε Ζευγώλης Τάσσος, Ιστορία της Ναξίας σμύριδας, Ναξιακό αρχείο 1947-1949, τόμος 1, σελ 144 (Γενάδιος βιβλιοθήκη)
(10) Ρόζος Ευ, 1971:57 Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 10ος , σελ 292 επίσης Κασομούλης Ν. Ενθυμήματα στρατιωτικά, τόμος Α΄, 1939-Αθήνα, επίσης Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας Α΄, 13



Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ