Συνοπτική Ιστορία της Νάξου. Η περίοδος της «Φραγκοκρατίας»

Το 1204, μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης υπογράφηκε συνθήκη μεταξύ Λατίνων και Βυζαντινών με την οποία η Νάξος περιήλθε στην κυριαρχία των Ενετών. Το 1207 ο Ενετός Μάρκος Σανούδος άλωσε το κάστρο του Απάλιρου μετά από σκληρή μάχη με του Έλληνες ή Γενοβέζους υπερασπιστές του (1) και κατέλαβε το νησί ιδρύοντας το Δουκάτο της Νάξου ή Δουκάτο του Αρχιπελάγους. Ο Μάρκος Σανούδος μοίρασε στο λεφούσι του τις εκτάσεις του νησιού. Τα μεν βουνά τα έδωσαν σε βοσκούς για να βόσκουν τα πρόβατα τους ενώ οι αγρότες βρέθηκαν σε ακόμα δυσχερέστερη θέση διότι πολύ συχνά υποχρεώνονταν σε προσωπικές αγγαρείες (2).
Ο Μάρκος Σανούδος κυβέρνησε το δουκάτο μέχρι το 1227 και η δυναστεία του μέχρι το 1383 όταν ο τελευταίος Σανούδος, ο Νικολό ντε λα Καρτσέρι ο Γ΄ δολοφονήθηκε από τον Λομβαρδό Φρατζεσκο Κρίσπι, ο οποίος μάλιστα ισχυριζόταν ότι κατάγεται από τους αρχαίους Έλληνες αυτοκράτορες (3). Η δυναστεία των Κρίσπι κυριάρχησε στη Νάξο μέχρι το 1537 όταν και παραδόθηκε στον Οθωμανό Ναύαρχο και πρώην πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, εξαγοράζοντας την ασφάλεια του με μεγάλα χρηματικά ποσά (4).
Οι Οθωμανοί άφησαν τους Κρίσπι στην εξουσία μέχρι το 1566 (όταν ο τελευταίος της δυναστείας φυλακίστηκε στη Κωνσταντινούπολη)(5) και Δούκας της Νάξου διορίστηκε από τον Σουλτάνο ο Πορτογαλοεβραίος Ιωσήφ Νάζι (ή Νάση) ο οποίος διοικούσε τη Νάξο (από το παλάτι του στον Βόσπορο) δια του αντιπροσώπου του Φρατζέσκου Κορονέλλου, μέχρι το 1579.
Μετά τον θάνατο του, το νησί τέθηκε στην άμεση κυριαρχία της αυλής του Σουλτάνου όπου και παρέμεινε (με μία εξαίρεση 9 ετών Ρώσικης κατοχής)(6) μέχρι την ίδρυση του πρώτου Ελληνικού έθνους-κράτους το 1830.


(1) Ι Φοδέριγκχαμ, Marco Sanudo the Conqueror of the A-rchipelago, 1915-Oxford βλέπε και Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ.158-162
Η αντίσταση των υπερασπιστών (ο Miller αναφέρει Ναξιωτών) ήταν πολύ ισχυρή και το κάστρο πολιορκήθηκε επί πέντε εβδομάδες. Μάλιστα, ο Σανούδος έκαψε τα πλοία του στόλου του για να αναγκάσει τους άντρες του να πολεμήσουν ή να πεθάνουν (William Miller, Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνικά γράμματα, σελ. 85 επίσης Ν Κεφαλληνιάδη, Τα δύο κάστρα της Νάξου: του Απάλιρου και το Απάνω κάστρο, Εταιρία Κυκλαδικών μελετών, 1964, τόμος Δ΄, σελ.162 επίσης Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 8ος , σελ. 29
(2) Ζερλέντης 1925: 11 επίσης Ιγνάτιος Λίχτε, Περιγραφή της νήσου Ναξίας (μετάφραση Κρέμου) , περιοδικό «Απόλλων», έτος 2ο , 1891-Πειραιάς, σελ. 160
(3) Tarillon (μετάφραση Αδριανή Καραβία) Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 71
(4) Αυτή (η Νάξος) γαρ υπέσχετω δούναι χαράτζιον και ούτως ουκ εκούρσευσεν αυτήν, τοις δ` ετέρας νήσους ερήμωσεν αυτάς πανταλώς (Έκθεσις Χρονική, σελ 80) Επίσης Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδος, τόμος 9ος , σελ 75
(5) Μία αντιπροσωπεία Νάξιων προεστών είχε πάει στον Σουλτάνο να διαμαρτυρηθεί για την βασιλεία του Κρίσπι. Στην Κωνσταντινούπολη όμως ήταν και ο Κρίσπι που προσπάθησε να δωροδωκήσει τον Σουλτάνο με χρήματα. Τελικά του πήραν τα χρήματα και τον έχωσαν και φυλακή (βλέπε, Mandat-Grancey, Στις χώρες του Ομήρου, «Ναξιακό Αρχείο», τεύχος 2-3, Φευρουάριος-Μάρτιος 1944, σελ. 27 (Γενάδιος) επίσης Tarillon, Αναμνήσεις από τη Νάξο, Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 85 (Γενάδιος)
(6) Το 1770-1771 ο Ρωσικός στόλος κατέλαβε τα νησιά για 9 χρόνια. Οι νησιώτες και ειδικά οι Ναξιώτες πέρασαν πολλά δεινά από τους Ρώσους και μάλιστα οι ναύτες του Ρωσικού στόλου, κυρίως Σφακιανοί, έκαναν επιδρομές στα χωριά και τα ρήμαζαν (βλέπε Κορδάτος Γιάννης, Ιστορία της Ελλάδας, τόμος 9ος , σελ. 257). Η Ρωσική κατοχή έληξε με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καναρτζή που όριζε την Ρωσία προστάτιδα των Χριστιανών του Αιγαίου. Και τα Ορλωφικά στην Πελοπόννησο αλλά και η επανάσταση του Δασκαλογιάννη στην Κρήτη ήταν μέρος της υποτιθέμενης υποστήριξης της Ρωσίας που αργότερα υπαναχώρησε με γνωστές καταστροφικές συνέπειες για τις δύο περιοχές (Κορδάτος, ως άνω, σελ. 247-257)



Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ