Πριν από την απελευθέρωση και καθ` όλη την Φράγκικη και Οθωμανική περίοδο οι τόποι της Κωμιακής και των Σμυριδοχωρίων άνηκαν σε Φράγκους τιμαριώτες (1) με εξαίρεση τους Σίφωνες που για κάποια περίοδο άνηκαν στην Σουλτάνα που ήταν κόρη του Πιαλή Αγά (2).
. Οι Βόθροι (Κεραμωτή, Αμμόμαξη, Τρικοκκιές και ίσως Σκαδός (3)) παρουσιάζονται το 1541 ως αφεντότοπος του αυθέντη Τζιας, κυρίου Γιαννούλη Γοζαδίνο ο οποίος τον ανέθεσε σε έναν ντόπιο τον Μανώλη Κοχλιό με την προϋπόθεση βέβαια να εισπράττει τους φόρους για λογαριασμό του. Τον 17ο αιώνα η περιοχή πέρασε στην ιδιοκτησία των Μπαρότζη και Κορονέλλο και στις αρχές του 18ου αιώνα στους Σομαρίπα (4).
Οι τόποι της Κομνιακής μέχρι το 1660 άνηκαν στην Μαργέτα Σφόρτζα Κάστρη (γυναίκα του Φραντζέσκου Κορονέλλου) όταν και τους πούλησε στον Φραντζέσκο Μπαρότζη για 900 ρεάλια. Μέχρι και το 1835 τουλάχιστον ένα μέρος της Κωμιακής παρέμεινε στην ιδιοκτησία της οικογένειας Μπαρότζη εκτός από τον τόπο του Κανά και μερικά ακόμα κτήματα που δόθηκαν ως προίκα στο Φίλιππο Γριμάλδι όταν παντρεύτηκε την Βιολάντα Καρλ Ντερέμου(5).
Το 1670 (11-5-1670) η περιοχή χωριζόταν στα εξής τιμάρια (Βουνά, Εντριτείαις και Πάσκουλα) (6).
Αμμόμαξη Νικολέτος Σομαρίπας 1000 άσπρα
Βόθροι Χρουσή Σομαρίπα 1000 άσπρα
Μέση Τζιορτζέτος Μπαρότζης 2400 άσπρα
Κομνιακή Φρατζέσκος Μπαρότζης 2400 άσπρα
Αγιά Μοναστήρι 400 άσπρα
Κανάς Γιάκουμος Καστρής 1000 άσπρα
Σκεπόνη Μάρκος Κορονέλος 1000 άσπρα
Κεραμωτή Γιάκουμος Γριμάλτις, Τζαμπάτης 900 άσπρα
Σίφωνες Τζανές Γιουστινάκης και Σουλτάνα 1300 άσπρα
Τα τιμάρια άλλαζαν χέρια κατά καιρούς από μεταβιβάσεις ή γαμήλιες συμφωνίες (7) αλλά η εκμετάλλευση των χωρικών συνεχιζόταν παρά τις όποιες αλλαγές (8).
Σε Ταχίρι (9) (φορολογικό κατάστιχο) του 1708 τα χωριά της Βόρειας Ορεινής Νάξου έχουν τους ακόλουθους χανέδες (οίκους):
χοριά Βόθροι και Τρικοκές 13
Σκάδος 16
Κομηακί 21
Σήφοναις κ(αι) Κεραμοτή 6
συνολικά 56 χανέδες σε σύνολο νήσου 803 (ή 783)(10) . Δηλαδή το 1708 μόλις το 7% των «οίκων» του νησιού βρισκόταν στην βόρεια ορεινή Νάξο. Αν ο πληθυσμός του νησιού ήταν περίπου 7.000 τότε ο πληθυσμός όλης της βόρειας ορεινής Νάξου δεν πρέπει να ξεπερνούσε τα 500 άτομα. Σε αυτή την απογραφή λογικά η Αμόμμαξη περιλήφθηκε στις Τρικοκκιές διότι εμφανίζεται στην φορολογική λίστα του 1719.
Το 1757 Στους Βόθρους (Τρικοκκιές, Σκαδό) έχουμε 62 φορολογήσιμους κάτοικους, η Κομνιακή 69 και οι Σίφωνες-Κεραμωτή 11 (11). Η φορολογήσιμη παραγωγή φαίνεται να αποτελείται κυρίως από σιτάρι, μιγάδι, λίγο αρακά και κουκιά. Οι 116 φορολογήσιμοι κάτοικοι στους Βόθρους-Κομνιακή δηλώνουν 326 χωράφια (2 εμφανίζονται αποθαμένοι) περίπου 3 αγροτεμάχια ανά εκμετάλλευση (οίκο). Χαρακτηριστικό είναι ενώ οι άκληροι στους Βόθρους είναι 3, ο αριθμός τους φτάνει τους 11 στην Κομνιακή.
Το 1828 οι πρόσοδοι από την βόρεια ορεινή Νάξο φαίνεται να αφορούν στο μεγαλύτερο τους μέρος την εκμετάλλευση του σμυριγλιού. Ενώ τα χωριά καταβάλουν 6.740 γρόσια συνολικά (Κωμιακή 3.340, Τρικοκκιές-Σκαδός, 3.150, Κεραμωτή 250) οι πρόσοδοι από το σμυρίγλι έφταναν τα 12.700 γρόσια (12). Για την ίδια περίοδο στην πρώτη θέση ανάμεσα στα εξαγώγιμα προϊόντα του νησιού αναφέρεται η σμύριδα (μαζί με το τυρί, το κρασί, τα εσπεριδοειδή, τα σιτηρά, τις ελιές και το κίτρο) (13).
Από τους φορολογήσιμους κάτοικους από τον 16ο μέχρι τον 18ο αιώνα δεν μπορούν να συναχθούν συμπεράσματα για τον πληθυσμό της βόρειας ορεινής Νάξου αυτή τη περίοδο. Το νούμερο πάντως θα πρέπει να είναι εξαιρετικά μικρό (περίπου 500 κάτοικοι) καθώς ακόμα και η Απείρανθος που θεωρείτο μεγάλο χωριό υπολογίζεται ότι δεν μπορεί να αριθμούσε πάνω από μερικές εκατοντάδες κατοίκους (14).
Καθ` όλη την περίοδο της «Φραγκοκρατίας» οι κάτοικοι της βόρειας ορεινής Νάξου υπέφεραν πολύ από τους φεουδαλικούς άρχοντες (15). Η κατάληψη του νησιού από τους Οθωμανούς δημιούργησε κάποιες ελπίδες που όμως αποδείχτηκαν μάταιες, διότι οι Οθωμανοί το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν να εισπράττουν τους φόρους. Το 1537 και μετά την κατάληψη του νησιού από τον Μπαρμπαρόσα, ένας ιερέας, εν ονόματι Θεωνάς, επιχειρεί να ξεσηκώσει τον λαό ενάντια στους Φεουδάρχες αλλά απελαύνεται αφού παρά την προσάρτηση του νησιού στην Οθωμανική αυτοκρατορία οι Κρίσπι παραμένουν στην εξουσία (16).
Σε πολλές ακόμα περιπτώσεις οι χωρικοί επιχείρησαν να προβάλουν διεκδικήσεις με την υποστήριξη των ελλήνων προεστών (17). Το 1670 ο ξεσηκωμός των χωρικών ενάντια στους φεουδάρχες με πρωτοστάτη το Κωνσταντίνο Κόκκο καταλήγει με την φυλάκιση του τελευταίου (18).
Το 1687 έχουμε νέες ταραχές και πάλι με μπροστάρη τον Κόκκο που απευθύνεται στον Ναύαρχο της Βενετικής Δημοκρατίας Μοροσοζίνη (19). Ο Λατίνος Φραγκίσκος Μπαρότζης μαζί με τον υποτακτικό του Θωμά Παραρά και τον Κωμιακίτη Γεώργη του Μυλωνά που ήταν υπηρέτης του πεθερού του στήνει ενέδρα και δολοφονεί τον Έλληνα προεστό Κωνσταντίνο Κόκκο (20). Λίγα χρόνια αργότερα οι Φράγκοι προεστοί φαίνεται να έχουν αφήσει τον Γεώργη του Μυλωνά να τρομοκρατεί του χωρικούς. Σε μία επιστολή του 1692 «εις πάσα υψηλότατο και δικαιότατο κριτήριον όπου θέλει αναφερθεί το παρόν» γράφουν:
«Αδικημένοι, παραπονεμένοι και ξεκουμπισμένοι εμείς όλοι οι Κωμιακίτες και Βοθριάτες και άλλα λοιπά χωριά και φτωχολογιά του νησιού Αξίας από τες αδικίες και κλεψιές, σασιναμέντα, φονικά και άλλα κακά όπου καθημερινώς μας κάμνει ο Γεώργης του Μυλωνά (.. ..) έτσι όλοι συμφωνισμένοι με μαρτυρίες έμπροσθεν εμένα του υπογράφοντος γραφέου και αξιόπιστων μαρτύρων λέσιν και ομολογούσιν πως είναι κακός και άτυχος άνθρωπος και κλαίουν και φωνάζουσι δικαιοσύνη εις πάσα υψηλότατο και δικαιότατο κριτήριον όπου θέλει αναφερθεί το παρόν (.. .. ) δια τούτο, όλοι εμείς υποκάτωθεν του χωριού υπογεγραμμένοι μαζί με τον εφημέριον και γέροντες, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, τον εκαταμαρτυρούμε σασίνο (δολοφόνο), κλέφτη και φονιά και άτυχον και κακό άνθρωπον, καταδότη και εχθρόν της αλήθειας και έτσι όσοι ηξέρουν γράμματα υπογράφουν» (21).
Το 1719 τα χωριά (22) του νησιού (μεταξύ των οποίων και αυτά της ΒΟΝ) στέλνουν μια επιστολή διαμαρτυρίας προς τους φεουδάρχες. Το ύφος αυτής της επιστολής, σε αντίθεση με τη μεμψιμοιρία που απέπεμπε η προηγούμενη είναι διεκδικητικό:
«Πρώτο να κοπούν τα τέλητα πάσκουλα.
Στα χωρία ενγγκαριές (23) να μην κάνουν των αρχόντω
Καπριάτικα να μην παίρνουν.
Στα λέφτερα πράμματα να μην πεχερίζωνται.
Τα μετάξια να τα δεκατίζουν οι βοηβοντάδες του κάθε χωριού και τα φύλλα που μαζόνουν από κεσίμνια να τα πλερώνουν.
Σε όσα πράγματα εβρίσκουνται αγριλιές και ελιές εντριτεμμένες και κεντριστούνε να γροικούνται των νοικοκυραίων οπούνε το πράμμα και να μετρούνται ως καθώς μετράται και η γης του ιδίου πραμμάτου τόσον και οι ελιές..
Τα έξοδα όπου γίνουντε στες αφεντείες να μοιράζονται στο τρίτο.
Τα πράγματα όπου ένε μέσα στους τόπους να μην σηκόνουνται από τους νοικοκύριδες.
Τα ζωντόβολα όπου εβρίσκουνται μέσα στους τόπους τα ασφράγιστα να μην τα παίρνουν οι άρχοντες αλλά ναναι των νοικοκυρών όπου τάχουν.
Τα δερματικά να ταφίνουν οι νοικοκύριδες των πραμμάτων εκείνω πούνε το διατεταγμένο, βγάνοντας από 15 δεμάτια να παίρνη το ένα , να πηγαίνουν οι δεργάτες να τον παίρνουν ομπρός στους νοικοκύριδες
Το μετριτικό να βγαίνει από πάνω των αρχόντων ηγούν εις τους τόπους.
Τες μέλισσες όπου ένε εις τα χωριά και στα λέφτερα πράμματα να πληρώνου το χαράτζι τως το κάθε χωριό στον βοιβόντα.
Σε κάθε 10 ζώα ή πρόβατα να δων ένα δεκάρι τυρί εκείνου πώχει τον τόπο, ήγουν διά τα κοστούδια γροικάτε.
Τα πράμματα τα δεντρολογημένα των Αργιώ και τ`αμπέλια Κοζάκης και στα Τζιμαούρι, μαντρί να μην εμπαίνει μέσα και αν γίνη, σκότωμα να ένε του νοικοκύρου πούνε το πράμμα, τόσον να γροικούνται και τα λιβάδια Πολιχνίου.
Ξύλα άγρια και κλαδιά φωτιάς, βελάνια, αγριελιές, κουντουρούδια να μην εμποδίζουνται από εκείνους που έχουν τους τόπους και να τα παίρνουν ελεύθερα όλοι οι ραγιάδες.
Σκότωμα να μην γίνεται απαράδοτο.
Τα περιβολιασμένα πράγματα δεργατικό να μη δώνουν.
Όποιος ραγιάς ήθελε φυτέψει αμπέλι ή χωράφι να τραφοκοπήση να ένε νοικοκύρις και εμπόδια να μην έχη από τίνα τόσον και σε εντριτεμμένα.
Σμυρίγλι να είναι ελεύθερο των κοπιαστάδω
Τον τόπο του Φαναρίου και Αγίας Κυριακής και Αγίου Ηλία τα λεύθερα να τα σπέρνουν όποντες θέλουν οι ραγιάδες.
Του Δανακού τα περιβόλια να είναι λεύθερα να μην εμπαίνει μανδρί μέσα (24)»
Η απόκριση των φεουδαρχών στα περισσότερα αιτήματα των χωρικών ήταν αρνητική:
«δια τα τέλητα το κάμνομεν σπάτι με τες όμοιες των μαρτυρίες, πως είναι γονικά μας μούλκια και παλαιό μας ζάπτι από τους προγονέους μας εώς και την σήμερον πριν τον ταχριτζί και μετέπειτα τον ταχριτζί, διατί τον καιρόν όπου εχτίζουνταν τα σπίτια έστοντας η γης εδική μας επαίρναμε το δικαίωμα μας καθώς φαίνεται η απόφασι της κραταιάς βασιλείας, διά το οποίον πλερόνομεν το βασιλικό δόσιμον καθώς εγνώρισεν η βασιλεία
Δια τα καπριάτικα, έχοντας κάπρο και βόσκοντας και εις τα πάσκουλα του καθενός κράτησιν έχουν να τα δίνουν ωσάν παλιόν ζάπτι των προγονέων μας.
Δια τα λεύτερα όσα εθέλαν αποδείξη με δίκαιες και νόμιμες απόδειξες να είναι εδικά τως.
Στα μετάξια όπου γίνουνται από κεσίμνια πάντα τα εδεκάτιζαν εκείνοι που είχαν τα κεσίμνια και από τινά δεν είχαν κανένα εμπόδιο, τόσο πρι το ταχίρι ωσάν και ύστερα εώς την σήμερον.
Δια αγριλιές όπου κεντρίζουνται ελιές γροικούνται των αφεντοτόπω καθώς διαλαμβάνει η απόφασι της βασιλείας, άγρια και ήμερα δέντρα και στες αφέντικες ελιές δεν έχει να κάμη ο κοπιαστής μόνο εις τες μισιάρικες παίρνει ο κοπιαστής τες εμισές και ο αφεντότοπος τες άλλες μισές κατά το ζάπτι μας το γονικό εώς την σήμερο.
Δια τα πράγματα τα ντριτεμμένα κατά το παλαιό αντέτι όντας ήθελαν τα αφίση να παιράσουν τέσσαροις χρόνοι να μη τα σπέρνουν έχει θέλημα ο αφεντότοπος να τα δίνει αλλονώ κοπαδιαστάδω να λαβένει το δικαίωμα του καθώς και αφτός πλερόνει της βασιλείας το κεσίμι δια να μην έχη ζημιά.
Δια τα ασφράγιστα ζωντόβολα ζάπτι παλαιό εστάθη γενόμενο ενούς χρόνου και δεν ήθελεν έσθαι σφραγισμένο έχει εξουσία ο αφεντότοπος να το πιάνει, και εώς την σήμερον έτρεξαν έτζι.
Δια τα δεργατικά πάντα από δέκα δεμάτια αγγίζει τω εργατώ το ένα.
Διά το μετριτικό να βγαίνει από τον αφεντότοπο μετά χαράς, μα να μην εμπορή να θερίζη δίχως το θέλημα του αφεντοτόπου και νάνε ο δεργάτης εκεί να μετρά τα δεμάτια και να μην εμπορή να κοπανήσει (Σημ συγ. Κοπάνιζαν τα στάχια γιατί δεν είχαν γεννήματα)
Διά τζοί μέλισσες οπούνται στα λεύτερα ας πλερόνουν το δόσιμο τως του βοιβόντα.
Δια τα κουστούδια οπού βόσκουν μέσα στους τόπους λογάται ωσάν νοίκι του σπιτιού, και είνε αντέτι παλαιό να πλερώνει από πάσα δέκα το ένα.
Διά τα πράμματα τα δεντρολογημένα τόσο ένε υποκείμενα εις την βοσκήν ωσάν και εις το σκότωμα, ωσάν και τάλλα κατά την απόφασι της βασιλείας, εκείνα που ένε μέσα εις τους τόπους.
Ξύλα της φωτιάς και κλαδιά εώς την σήμερο τινάς δεν τους αμπόδισε, δια τα βελάνια μαζώνοντας ο νοικοκύρης εκείνα που του χρειάζονται ας έχουν θέλημα οι κοπιαστάδες να τα μαζώνουν τόσον και δια τες αγριλιές.
Δια τα σκοτώματα αφόντις διαλαληθή να παντησή ο καθένας τα ζωντόβολα του, ύστερα έχει θέλημα και άδεια ο νοικοκύρις στα πράμματα τα τραφοκοπημένα να σκοτώνη, δια να παντάται τόσον το ουσούρι του αφέντη μπέγι ωσάν και των ίδιων των νοικοκυρών.
Δια τα αμπέλια και χωράφια όπου ζητούν να τραφοκοπούν μέσα εις τους τόπου δεν εμπορούν να τα κάμουν επειδή αμποδίζουν την βοσκή των ζωντοβόλων.
Δια το τζυκαλόχωμα τινάς δεν αμποδίζει ξέχως να γίνεται ζημιά τινός. δια το σμυρίγλι φανερόν πράμμα είνε από παλαιόθες πως είνε δικαίωμα των αφεντότοπω.
Διά τα λέφτερα που ήθελαν φανερώση δίκαια, Φαναρίου, Αγίας Κυριακής και Αγίου Ηλία να μην εμπορούν να σπέρνουνται παρά τον καιρό που σπέρνουνται οι τόποι μην εμπορόντας να απαντηχτού δίχως ναναι σπαρμένοι οι τόποι.
Δια τα περιβόλια του Δανακού λείποντας η βοσκή ο αφεντότοπος δεν έχει άλλο παρά το πάσκουλο, διά το οποίο πλερόνει το βασιλικό κεσίμι μη έχοντας το πάσκουλο δεν του απομένει τίποτις(25).
Είναι φανερό από τον παραπάνω διάλογο των χωρικών με τους φεουδάρχες ότι οι χωρικοί διεκδικούν ορισμένα δικαιώματα που δεν είχαν παλαιότερα και οι φεουδάρχες στηρίζονται σε όσα ίσχυαν στην εποχή των προγόνων τους για να υποστηρίξουν την θέση τους. Δηλαδή οι μεν χωρικοί εμφανίζονται ριζοσπαστικοί και οι φεουδάρχες υπέρμαχοι της «παράδοσης». Τελικά δεν μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών και στέλνονται αντιπροσωπείες στην Πόλη όπου αποφασίζεται οι φόροι να καταβάλλονται ξεχωριστά για το Κάστρο και ξεχωριστά για τους άλλους (26).
Από τα μέσα του 18ου αιώνα και έπειτα έχουμε μία βασική στροφή στη συγκρουσιακή διαδικασία. Ενώ παλαιότερα είχαμε από τη μία μεριά τους Λατίνους ευγενείς και από την άλλη τους Έλληνες ευγενείς και τους χωρικούς, πλέον οι Έλληνες προεστοί και Λατίνοι προεστοί εμφανίζονται ενωμένοι ενάντια στους χωρικούς. Σε μία συμφωνία που γίνεται το 1736 οι χωρικοί καταφέρνουν να αποσπάσουν ορισμένα δικαιώματα από τα Κοινά του Μπούργου και του Κάστρου (27) την οποία όμως παράβαιναν συστηματικά οι προεστοί. Αλλά και οι χωρικοί, σε πολλές περιπτώσεις, αρνούνταν να καταβάλουν τις προσόδους στους φεουδαλικούς ιδιοκτήτες (28).
(1) Δεν μπορούμε να δεχτούμε τον χαρακτηρισμό Φεουδαλικοί άρχοντες διότι παραπέμπει σε δουλοκτητικό τρόπο παραγωγής.
(2) Ο Πιαλή Αγάς ήταν χριστιανός εξωμότης και μάλιστα ήταν αυτός που είχε διώξει του γενοβέζους από την Χίο και αργότερα ο ίδιος έδιωξε τους Φράγκους δούκες από την Νάξο (βλέπε William Miller, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνική Γράμματα, σελ. 700
(3) Είναι πολύ πιθανό η περιοχή του Σκαδού Μέσης να άνηκε στην Κωμιακή εκείνη τη περίοδο
(4) Ζερλεντής 1925: 47-49 επίσης Κεφαλληνιάδης 1996: 391
(5) Εθνική Βιβλιοθήκη, τμήμα χειρογράφων, Νάξος Ξ1, 27, Ξ32, Ξ48, Ξ52, επίσης Ξ2, Ξ67, Ξ110 (περιέχονται στο Κεφαλληνιάδης 1996)
(6) Ζερλέντης 1925: 64-66
(7) Βλέπε Κεφαλληνιάδης 1996: 378-393 επίσης Ζερλέντης 1925
(8)Για την συνθήκες διαβίωσης των χωρικών βλέπε Ζερλέντης 1925, Kasdagli 1996, Πρωτονοτάριου Ν.Α., Το αγροτικόν ζήτημα και οι Φράγκοι της Νάξου, 1945-Αθήνα
(9) Ταχίρι=είσπραξη
(10) Αν και το κατάστιχο έγραφε 783 χανέδες η πρόσθεση έβγαζε 803. Νίκος Βέης, Η Τσακωνική εποίκισις εν Νάξω, 1949-Ναξιακό Αρχείο, έτος Β, Ιανουάριος Απρίλιος 1949, τεύχος 15 (περιέχεται στον Α τόμο Ναξιακού Αρχείου 1947-1949: 189-190- γενάδιος Βιβλιοθήκη). Από τους 803 χανέδες οι 157 είναι στο Μπούργος, οι 99 στο Κάστρο και οι υπόλοιποι στα χωριά (Απεράθου 119)
(11) Γενικά αρχεία του κράτους, χειρόγραφο Β΄ 200 Νίκος Κεφαλληνιάδης1996: 380
(12) Γενικά αρχεία του κράτους, Γενική Γραμματεία, φ. 28 Εμπερ. 8-3-1828 Κεφαλληνιάδης 1996:
(13) Βακαλόπουλος Κωνσταντίνος, Η επαναστατημένη Ελλάδα Ηπειρωτική και Αιγαίο μεταξύ του 1826-1829, σελ. 118. Αναφέρονται ότι καλλιεργούνται ακόμα στο νησί φοινικιές, δαμασκηνιές και άσπρες και κόκκινες μουριές (M. Pitton de Tournefort, Re;lation d`un voyage de Levant fait par ordre du roi, 1717-Amsterdam, σελ 81 ep;ishw G-A. Olivier, Voyage dans l`Empire Othoman, τομος 2, σελ. 172-174
(14) Kasdagli Aglaia: Land and marriage settlements in the Aegean, 1999-Veniche, Σελ.. 43
(15) Για τα βάσανα ων χωρικών της Ναξιάς γενικά από τις απαιτήσεις των Φεουδαρχών βλέπε Μαρκόπολις:1893, Ζερλέντου 1925 Kasdagli 1986
(16) Μελισσινός 1959: 132 Ζερλέντης 1925: 24-25
(17) Μαρκόπολις 1893: 10-11. Το 1623 ο οικονόμος της εκκλησίας της Δρυμαλίας του οίκου των Πολιτών (έλληνες προεστοί) ζήτησε και πέτυχε την αποκοπή των εντριτειών αλλά οι Λατίνοι πέτυχαν την κατάργηση της απόφασης (Ζερλέντης 1925: 25-27)
(18) Μελισσινός 1959: 133
(19) Μαρκόπολις 1893: 20 Ζερλέντης 1925: 68-72
(20) Μαρκόπολις 1893: 1 Σε αντίποινα οι Κόκκοι σκότωσαν τον πεθερό του Μπαρότζη Ολλανδό πρόξενο στη Νάξο Χρουσινό Κορονέλλο 24-7-1689 (Μαρκόπολις 1893: 20) Βεβαίως ο Κορονέλλος είχε σκοτώσει πριν αρκετά χρόνια (1669) και έναν άλλο έλληνα προεστό τον Στέφανο Κανδιώτη (Ζερλέντης 1922: 39)
(21) Μαρκόπολις1893:1
(22) Σχετικά με τους τόπους Κουτζοχεράδο, Τζυκαλαριό, Δαμαριώνας, Φιλώτι, Μονή, Σίφωνες, Κεραμωτή, Κινίδαρος, Βόθροι, Κομνιακή, Σαγγριά, Ποταμιά, Μέλανες και Απεράθου
(23) Οι Ενγκαριές ήταν περιοχές σπαρμένες απαγορευμένες για τα ζώα. Από την λέξη εν καιρώ (Βλέπε Ζευγώλη Γ.Δ. Ποιμενικά της Νάξου , περιοδικό «Λαογραφία» τεύχος 15, 1953, σελ. 85)
Σύμφωνα με διήγηση του Στέφανου Κεραμιώτη το 1979 στην περιοχή της Κωμιακή υπήρχαν τέσσερις ενγκαριές (Απόλλωνα, Αγιά, Κανά, Φανερωμένη) που σπέρνονταν εναλλακτικά ενώ στις άλλες δύο βοσκούσαν τα ζώα (Σφακιανός Νίκος, Παραδοσιακή τεχνική και έθιμα: η καλλιέργεια και αποθήκευση του κριθαριού στη Νάξο, «Κυκλαδικά θέματα», τεύχος 4, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1984, σελ. 220)
(24) Ζελρέντης 1925: 77-79
(25) Ζερλέντης 1925: 79-81
(26) Μελισσινός 1959: 134-135
(27) Ζερλέντης 1925: 23 επίσης Ζευγώλης 1947: 143
(28) Μελισσινός 1959: 135 Ζερλέντης 1925: 93-95
Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment