Η συνοπτική Ιστορία της Νάξου. . Κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα στη Νάξο μέχρι την Ελληνική επανάσταση.

Σε όλη τη περίοδο της «Φραγκοκρατίας» η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της Νάξου ήταν ελληνόφωνοι χριστιανοί ορθόδοξοι (1). Εκτός από αυτούς υπήρχε μία σταθερά μειούμενη (από την περίοδο της προσάρτησης στην Οθωμανική κυριαρχία) καθολική μειονότητα (Ενετική κυρίως) που ζούσε στην πλειοψηφία της κοντά στη Χώρα ενώ ελάχιστοι Εβραίοι, Αρμένιοι και Τούρκοι αναφέρονται(2)).
Για τον πληθυσμό του νησιού υπάρχουν πολλές και μεγάλης διασποράς εκτιμήσεις, ακόμα και για την ίδια περίπου περίοδο. Ο Lichtle αναφέρει ότι αν και τον 17ο αιώνα η Νάξος μπορούσε να θρέψει 60,000 κατοίκους ο πληθυσμός της ήταν μόλις 6.000 (3). Το 1768 ο Johann Hermann von Riedese δίνει 5.000 (4) ενώ το 1792 ο Olivier (5) αναφέρει 10.000 κατοίκους από τους οποίους μόνο οι 600 ήταν καθολικοί (6). Η Κάσδαγλη υπολογίζει τον πληθυσμό από τον 16ο μέχρι και τον 18ο αιώνα περίπου 6-8.000 με μικρές διακυμάνσεις (7).
Νομίζω πάντως ότι οι συνεχείς μετακινήσεις πληθυσμών από και προς τη Νάξο μπορούν και σε κάποιο βαθμό να εξηγήσουν τις εξαιρετικά μεγάλες αποκλίσεις στις εκτιμήσεις των περιηγητών για τον πληθυσμό του νησιού, ακόμα και περίπου την ίδια περίοδο.

Περισσότερο τα 3/4 του πληθυσμού του νησιού ήταν διασπαρμένο σε 40 (8) με 70 (9) μικρά ή μεγαλύτερα χωριά και οικισμούς σε όλο το νησί και υπήρχε μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ της Χώρας και της ζωής στο χωριό. Πάντως η Χώρα φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα εξαρτημένη από τα κοντινά σε αυτή χωριά (10). Το μεγαλύτερο χωριό ήταν η Απείρανθος και υπολογίζεται ότι είχε μερικές εκατοντάδες κατοίκους.
Τα περισσότερα χωριά με εξαίρεση τα επίνεια (που συνήθως είναι μικροί οικισμοί που χρησιμοποιούνται τη καλοκαιρινή περίοδο) και την πόλη της χώρας βρίσκονταν στην ενδοχώρα, στις πλαγιές των βουνών κτισμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να μην φαίνονται από την παραλία για τον φόβο των πειρατών. Όλες οι ενδείξεις που έχουμε υποδεικνύουν ότι αυτή η τακτική υπήρξε μετά από την ελληνιστική περίοδοι δηλαδή κατά την Ρωμαϊκή και την Βυζαντινή καθώς όλoi οι ενεργοί και εγκαταλελειμμένη οικισμοί που χρονολογούνται από αυτή τη περίοδο βρίσκονται σε απόκρημνες και αθέατες από τη θάλασσα περιοχές. Όντας κτισμένα στις πλαγιές των βουνών τα χωριά διατρέχονται από ανηφορικά σοκάκια με σκαλοπάτια με αποκορύφωμα την Κόρωνο που είναι κτισμένη στις πλαγιές δύο αντικριστών βουνών.

Από τον 11ο μέχρι και τον 14ο αιώνα Μικρασιάτες (11) (συμπεριλαμβάνονται και τα κοντινά στις ακτές νησιά) άρχισαν να φτάνουν στην Νάξο μετά την χαμένη μάχη του Ματζικέρτ (12) (1071) σε μικρές (13) ή μεγαλύτερες ομάδες (14).
Το 1344 επί δουκός Ιωάννου Α΄ Σανούδου αναφέρεται ότι ο γιος του Σουλτάνου του Αϊδινίου Αμούρ επέδραμε κατά της Νάξου με 40 πλοία και αφού κατέστρεψε τα περισσότερα χωριά πήρε 6.000 αιχμαλώτους (!!) (15). Συνέπεια αυτής της επιδρομής αλλά και των λιμών που αποδεκάτιζαν τον πληθυσμό του νησιού ήταν το 1350 να εξαναγκαστεί ο Σανούδος να φέρει εποίκους από άλλες περιοχές (16).
Τον 15ο και το πρώτο μισό του 16ου αιώνα φαίνεται να μην έχουμε τόσο μεγάλη γεωγραφική αλλά ούτε και κοινωνική κινητικότητα, εκτός βέβαια από τα συχνά γιουρούσια που έκαναν οι Τούρκοι και Σαρακηνοί (μουσουλμάνοι) πειρατές για λάφυρα και αιχμαλώτους (17).

Μετά την κατάληψη της νήσου από τον Μπαρμπαρόσα το 1537 την σκυτάλη από τους Τούρκους πειρατές πήραν οι Φράγκοι (18). Κάποιοι από αυτούς είχαν στενές σχέσεις με τους λατίνους του νησιού (19). Το 1566, ένας εξισλαμισμένος Χριστιανός, ο Πιαλή (ή Πεαλή) αγάς κατέλαβε την Νάξο και απέλασε τους Φράγκους δούκες. Ο μέχρι τότε διοικητής της νήσου Κρίσπι φυλακίστηκε στην Κωνσταντινούπολη (20). Δούκας της Νάξου ορίστηκε από τον Σουλτάνο ο ευνοούμενος του πορτογαλοεβραίος Ιωσήφ Νάση.
Οι επιδρομές των Φράγκων πειρατών συνεχίστηκαν και εντάθηκαν. Σε μία μάλιστα απήγαγαν την κόρη του Πεαλή Πασά Σουλτάνα για λύτρα (21) ενώ σε μία άλλη τον βοεβόδα (22) του νησιού και τον αδελφό του που είχαν κρυφτεί στους Βόθρους (23). Λέγεται μάλιστα ότι οι έλληνες του νησιού μαρτυρούσαν στους πειρατές που κρύβονταν οι Τούρκοι (24).
Η περίοδος βασιλείας του Νάση (ή Νάζη) (δια του αντιπροσώπου του Φραντζέσκου Κορονέλλου) είναι η πρώτη περίοδος στην οποία αναφέρονται μεταναστευτικά ρεύματα Νάξιων προς την Μικρά Ασία (25). Οι νησιώτες αυτή τη περίοδο «εγκατέλιπον τας νήσους και μετώκιζαν εις Κωνσταντινούπολη προς του εν Γαλατά, Χίους, Γενουάνσιους, τούτο ανήγγειλε τω Σουλτάνο ο Ιωσήφ (Νάση), διού εκ τούτου εμειούται αι προσόδοι αυτού, τούτων ένεκα έτει αφξζ (1567) μηνός Νοεμβρίου Τετάρτη και εικοστή, διετάχθη ο κάδης του Γαλατά να διατάξη τους μετοικίσαντες να επιστρέψουν εις Νάξον (26). Την περίοδο της βασιλείας του Νάση φαίνεται πως οι Νάξιοι για πρώτη φορά κατάφεραν να απεμπλακούν από την φεουδαλική σχέση της προσωπικής υποταγής. Όμως οι τόποι του νησιού άνηκαν ακόμα στους άρχοντες και έτσι η μόνη δυνατότητα που είχαν ήταν να φύγουν για άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας και ειδικά σε περιοχές στις οποίες υπήρχε ήδη ελληνικό στοιχείο.
Γενικά ο Νάση φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο πρόσωπο (27). Την περίοδο βασιλείας του εγκαταστάθηκαν στο νησί λίγοι Εβραίοι (28) ενώ, μετά από μία πρώτη περίοδο που αξιωματούχοι του Οθωμανικού στρατού επιχείρησαν να εγκατασταθούν στο νησί (29), απαγόρευσε (το 1568) την εγκατάσταση μουσουλμάνων στρατιωτών στη Νάξο με την αιτιολογία ότι δεν υπήρχαν μουσουλμανικές κοινότητες για να ενταχθούν ομαλά (30) «να μην αφί κατέφευγον Οσμανίδαι εκ του στρατού εις την νήσον, αι επιέζων τους ραγιάδες και προξενούσας ταραχές, διετάσσετω Δε ο Πεαλής να αποδιώξη αυτούς εκ των νήσων ως μη υπάρχοντων μουσουλμανικών κοινών εν αυταίς». Η περίοδος της βασιλείας του Νάση (1566-1579) επέφερε κάποιες βελτιώσεις στη ζωή των χωρικών, αν και μερικοί αποδίδουν την «καλή» διαχείριση στον αντιπρόσωπο του Κορονέλλο (31).
Μετά τον θάνατο του (από λιθοβολισμό το 1579)(32) η Νάξος υπάχθηκε κατευθείαν στην αυλή του Σουλτάνου μαζί με τα άλλα νησιά (Σαντζάκ του Αιγαίου) και διοριζόταν από τον Σουλτάνο, βοεβόδας ο οποίος ανελάμβανε την είσπραξη των φόρων. Αυτή τη περίοδο εγκαταστάθηκαν στην Νάξο λίγοι Τούρκοι που έφτασαν τα 70 περίπου άτομα το 1643 (33). Ήταν οι περισσότεροι παντρεμένοι με χριστιανές και κάποιοι από αυτούς ανεξίθρησκοι (34). Πιθανολογείται (35) ότι τους έστειλε ο Σουλτάνος ως κατασκόπους λόγω της συνωμοτικής κίνησης 15 νησιών για κατάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (36) που δεν έγινε ποτέ.

Και τον 17ο αιώνα επικοινωνία της Νάξου αλλά και των υπολοίπων Κυκλάδων συνέχισε να στρέφεται προς την Μικρά Ασία και ειδικά τη Κωνσταντινούπολη (37). Πλοία συνέχισαν να παίρνουν από τη Νάξο σμύριδα, γεωργικά και βιοτεχνικά προϊόντα (38) και ανθρώπινο δυναμικό και επέστρεφαν τάπητες, υφάσματα, βαμβάκι, κεραμίδια, ξυλεία κ.α (39).
Το Σαντζακ του Αιγαίου καταργήθηκε το 1621 και η Νάξος οργανώθηκε σε τρία Κοινά (καπετανείες), του Κάστρου (όπου έμεναν οι απόγονοι των Βενετών ευγενών), του Μπούργου (όπου έμενε κυρίως η νεοανερχόμενη ελληνική αστική τάξη) και το Κοινό των χωριών (40).
Τον 17ο αιώνα αναφέρονται νέα εκτεταμένα μεταναστευτικά ρεύματα Νάξιων προς τη Μικρά Ασία (41). Εκτός από την Πόλη σημαντικοί αριθμοί Ναξιωτών φαίνεται να συγκεντρώνονται στην Σμύρνη (42). Οι Νάξιοι της Σμύρνης ήταν βαρελάδες (βουτσάδες) και αμπελουργοί (43) ενώ οι γυναίκες εργάζονταν ως υπηρέτριες ή ως θεραπαίνιδες (ότι κι αν σημαίνει αυτό) (44). Για τους Νάξιους βαρελάδες λέγεται ότι είχαν δική τους συντεχνία (ρουσφέτι) μέσω της οποία ανέπτυξαν σημαντική δράση και έκαναν και πολλές δωρεές στο νησί (45).

Όμως ο 17ος αιώνας δεν είναι μόνο μία περίοδος μετανάστευσης από τη Νάξο, αλλά παρατηρείται και μία αντίστροφη κίνηση πληθυσμών προς τη Νάξο προς το τέλος του 17ου αιώνα από Πελοπόννησο (46) (μετά τα Ορλωφικά) και από Κρήτη (μετά την αποτυχία της επανάστασης Δασκαλογιάννη), κυρίως από τα Σφακιά (47). Εκτός από αυτές τις περιπτώσεις, ελάχιστοι ήταν οι πρόσφυγες που κατέφευγαν στην περιοχή και οι λιγοστές περιπτώσεις πρέπει να αφορούσαν φυγόδικους όπως για παράδειγμα ο πρόγονος της δικής μου οικογενείας (48). Έχουμε και κάποιες περιπτώσεις που οι φυγόδικοι ήταν Νάξιοι ή Ναξιακής καταγωγής και εξαναγκάζονταν να επιστρέψουν επειδή είχαν διαφορές με τη δικαιοσύνη (49). Δεν θα πρέπει λοιπόν να αποκλειστεί η περίπτωση της διπλής μετανάστευσης.

Τα μεταναστευτικά ρεύματα προς την Μικρά Ασία και Κωνσταντινούπολη συνεχίστηκαν και εντάθηκαν τον 18ο αιώνα (50). Για τους Νάξιους αμπελουργούς της Σμύρνης λέγεται ότι ίδρυσαν τα Βουρλά, μία πόλη στην οποία συγκεντρώθηκαν αργότερα πολλοί Νάξιοι (51).
Την περίοδο πριν την επανάσταση αναφέρονται χιλιάδες νησιώτες στην Σμύρνη(ο Πρωτοπαπαδάκης αναφέρει εκατοντάδες Νάξιους μόνο στη Σμύρνη)(52) οι οποίοι κυρίως προέρχονταν από Νάξο, Τήνο, Κύθνο, Σύρο και Μύκονο (53). Μάλιστα, στις 8 Νοεμβρίου του 1821 οι πρόκριτοι του νησιού έστελαν μία επιστολή στον πρόξενο της Γαλλίας στη Σμύρνη «να φροντίσει για την ασφαλή επάνοδο των Ναξιωτών» (54).



(1) Αν και Ιησουίτες και Καπουκίνοι ιεραπόστολοι είχαν κάνει μεγάλη προπαγάνδα του καθολικισμού χρησιμοποιώντας πολλές φορές αθέμιτα μέσα. Οι Έλληνες πολλές φορές τους ανέχονταν για να μην κινήσουν την εκδικητική μανία των συμπατριωτών τους πειρατών που λυμαίνονταν το Αιγαίο. Πηγή: Κυριάκου Σιμόπουλου, Ξένοι ταξιδιώτες στη Ελλάδα, 1700-1800, 1984-Αθήνα, τόμος Β, σελ. 81-82, 165-166. Τεκμηρίωση: Ευαγγελίδη Τρ. Η Μύκονος, ήτοι η ιστορία της νήσου από των αρχαιότάτων χρόνων μέχρι των καθ` ημάς, 1912-Αθήνα, σελ. 104 επίσης – Φίνλαιη, Ιστορία της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα, 1958-Αθήνα, σελ. 284-286
(2) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-28 επίσης John Montage Earl of Sandwich, A voyage performed by the late Earl of Sandwich round the mediterranean in the years 1738-1739, 1999-London στο Σιμόπουλος:1984, σελ. 186
(3) Lichtle I., Νάξος, tr. G. P. Kremos, Apollon 7 (1891) and (1892) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24
Ίδιο νούμερο (6.000) δίνει το 1666 ο monsiniori Sebestiani αναφέρει (Viaggio a navigatione di monsiniori Sebestiani, prima vescono di Hierapoli e poi di Bisignano et oggo do citta de Castello, nell` andare e tornare dell` Archipelago, 1687-Roma περιέχεται στο Σιμόπουλος 1984:579, τόμος Α)
Η Κασδαγλή αναφέρει ότι o Tournefort πληροφορήθηκε από τους Ιησουίτες ότι ο πληθυσμός του νησιού ήταν 8.000 (L`Archipel grec, S Gerasimos (editor) 1982-Paris, σελ 207)
Η Κασδαγλή εκτιμά τον πληθυσμό για τον 17ο αιώνα στις 6,000-7.000 Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-25
(4) Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 304 Τεκμηρίωση: Johann Hermann von Riedesel, Remarques d`un voyager moderne au Levant, 1769-Amsterrdam, σελ. 54
(5) Voyage dans lmpire othoman, iÈgypt et la Perse, fait par ordre du Gouvernement, pendant les six premieres annees de la Republique, par G. H. Olivier 1801-Paris, σελ. 163-164 (Σιμόπουλου:1984, Α, ως άνω, σελ. . 583-4
(6) ο Tarillon (1947-1949, σελ. 86) δίνει ίδιο πληθυσμό αλλά 1000 καθολικούς που επισημαίνει ότι κατέχουν τη μεγάλη πλειοψηφία των εδαφών
(7) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 24-25
(8) Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 304 Τεκμηρίωση: Johann Hermann von Riedesel, Remarques d`un voyager moderne au Levant, 1769-Amsterrdam, σελ. 54
(8) Description historique et geografique de L`Àrchipel, redogee d`apres de nouvelles observations et particulierement utile aux Negocians et aux Navigateurs, Neuwied sur le Rhin 1789, σελ. 56-58 (Σιμόπουλος:1984, ως άνω, σελ. 484
(9) Kasdagli Aglaia:1999, ως άνω. Σελ.. 43
(10) Αμάντου Κων., Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, 1955-Αθήνα, σελ. 32-33 Του ιδίου, Γλωσσικά εκ Χίου, περιοδικό «Λαογραφία», τεύχος 7, 1923, σελ 335-336 επίσης Σουλιώτη Α., Οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας, 1921-Αθήνα, σελ. 22
(11) Με την μάχη του Μάτζικερτ ολοκληρώθηκε η εξόντωση του ελληνικού στοιχείου τη Μικρά Ασία που είχε ξεκινήσει τους πρώτους προ Χριστού αιώνες καθώς τα Τουρκικά φύλα απωθούσαν όσο προχώραγαν τους ελληνικούς πληθυσμούς Αμάντου Κων., Σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, 1955-Αθήνα, σελ. 81
(12) Δημητροκάλλη Γεώργιου, Τα περί εγκατάστασης Μικρασιατών εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τόμος ΙΒ, αριθμός 3 (ανατύπωση, εθνική βιβλιοθήκη)
(13) «Δεν είναι ει μη απόγονοι, ολίγοι εκ πολλών, παλαιοτέρων Μικρασιατών εποίκων εξ εκείνων, οι οποίοι φεύγοντες των ποικιλονόμων τουρκικών φυλών τας βαρβαρικάς επιδρομάς, εγκαθίστανται σταδιακώς από τον 11ο εώς τον 14ο αιώνα» (Προμπονά Ιωάννη, Μικρασιάται εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τεύχος 10, Ιούνιος -Ιούλιος 1968 246-153)
(14) Δελλά-Ρόκα Ιω. Ν. Πειρατικές επιδρομές κατά της νήσου Νάξου, Ναξιακό Αρχείο 1947-1949, σελ. 169, έτος Β΄, τεύχη 15 και 16 (Γενάδιος βιβλιοθήκη), επίσης Μελισσινός 1959: 122
(15) Μελισσινός 1959: 122
Μία αρκετά πρωτότυπη άποψη για την προέλευση των (εμφανιζόμενων ως αυτοχθόνων τον 17ο αιώνα) κατοίκων της Κωμιακής και των Σμυριδοχωρίων αναπτύσσει ο Σιγάλας (Σιγάλας Αντώνης, Γλωσσικά ιδιώματα και εποικισμοί της Νάξου, Ναξιακό αρχείο 1947-1949, σελ. 197-212) ο οποίος με βάση τα γλωσσικά ιδιώματα αλλά και των ιστοριών που κυκλοφοράνε μεταξύ των Νάξιων (ποιων Νάξιων δεν μας λεει) υποστηρίζει ότι τους κατοίκους του Φιλωτίου και των Ανώμερων (βόρεια ορεινή Νάξο) τους έφεραν οι Φράγοι από τον βορά για να εξορύσσουν την σμύριδα (!) και να βόσκουν τα πρόβατα των Φεουδαρχών. Με βάση την φημολογούμενη εισαγωγή πληθυσμών από άλλες περιοχές τον 14ο αιώνα δεν είναι απίθανο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Νάξου να προέρχεται από άλλες περιοχές της Ελλάδας. Και βέβαια, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι ουτοπικό, να υποστηρίξει κανείς ότι σήμερα ή ακόμα και τον 14ο αιώνα, υπήρχαν αυτόχθονες Νάξιοι.
(16) Δελλά-Ρόκα 1947-1948: 169 Ζερλέντη 1924: 3
(17) Δελλά-Ρόκα 1947-1948:170-171 Κατσούρος 1971: 155-157 Ζερλέντης 1922: 94
(18) Αναφέρεται μάλιστα ότι ο τελευταίος Κρίσπι άφηνε τους χριστιανούς πειρατές και τους δραπέτες να λεηλατούν τα νησιά (Ζερλέντης 1924: 29 επίσης Hopf Giacomo, Dissertatione documenta sulla storia dell`isola di Andro e dei suoi signior tradota da G. B. Sardagna, σελ. 13-15)
Για τους δεσμούς των καθολικών αρχόντων της Νάξου με τους ομόθρησκους τους πειρατές βλέπε: Ζερλέντη Περ. Ιστορικά σημειώματα εκ του βίου των εν Νάξιο Καπουκίνων 1649-1753, 1921-Ερμούπολη επίσης Δελλά-Ρόκα 1948: 165-178
(19) Ζερλέντου 1922: 5 μάλιστα ο Κρίσπι επιχείρησε να δωροδοκήσει τον Σουλτάνο αλλά του πήραν τα λεφτά και τον έβαλαν και φυλακή (E. De Mandat-Grancey, Στις χώρες του Ομήρου, Ναξιακό αρχείο, τεύχος 2-3, Φεβρουάριος Μάρτιος 1944, σελ. 27
(20) Κατσούρος 1972: 1 το ίδιο άρθρο1971: 155-157
(21) Οι βοεβόδες ήταν διορισμένοι από τον Σουλτάνο υπεύθυνοι για την είσπραξη των φόρων και πολλές φορές διοικητές του νησιού (Μελισσινός 1959: 130)
(22) Δελλά-Ρόκα 1948: 174
(23) Δελλά-Ρόκα 1948: 174-175
Ο πιο διάσημος από τους Φράγκους πειρατές ήταν ο Creveliers τον οποίο οι Καπουκίνοι μοναχοί στο ημερολόγιο τους αποκαλούν ιππότη (Ζερλέντης 1921) Βλέπε επίσης περί Crevelliers (Sauger R. 1698 (μετάφραση Α. Κάραλη) Ιστορία των αρχαίων δούκων και λοιπών ηγεμόνων του Αιγαίου, 1878-Ερμούπολη, σελ. 196-198 επίσης Μαρκόπολις Μιχ. Πειρατικαί επιδρομαί κατά της νήσου Νάξου, περιέχεται στην «Εικονογραφημένη Εστία» τόμος Β΄, 1891, σελ. 107-110 επίσης Κεφαλληνιάδης Ν. Ο Γάλλος κουρσάρος Crevelliers εναντίον της Νάξου, περιοδικό «Κυκλαδικά θέματα», Μάης Ιούνης1984, σελ. 94-98
(24) Ζερλέντου Π. Γράμματα των τελευταίων δούκων του Αιγαίου, 1924-Ερμούπολη, σελ. 3 επίσης » Βακαλόπουλος Α. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Β΄ Τουρκοκρατία 1453-1669. Οι ιστορικές βάσεις της ελληνικής κοινωνίας, 1964-Θεσσαλονική, σελ. 373
(25) Βέη Ν.Α. Η Τσακωνική εποίκιση εν Νάξω, περιοδικό «Ναξιακό Αρχείον» τεύχος 2, 1949
(26) Περικλέους Ζερλέντου, Γράμματα των τελευταίων Φράγκων Δούκων του Αιγαίου1924 ως άνω, σελ 12
Η ελάττωση του πληθυσμού (Γράφει ο Κατσούρος Α.Φ. Οι Τούρκοι της Νάξου, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄ , 1971, σελ. 152) ήτο αντίθετη προς τα συμφέροντα του Νάση γιατί όσο λιγόστευαν οι άνθρωποι λιγόστευαν και οι φόροι που εισέπρατε.
(27)οι Νάξιοι προτιμούσαν να τους κυβερνά ο Κρίσπο και όχι ένας εβραίος, μάλιστα ζήτησαν να βγει από την φυλακή παρόλο που οι ίδιοι είχαν αιτηθεί την έκπτωση του (Miller 1970 σελ. 700-703 επίσης Μαρκόπολις 1893: 3)
(28) Ζερλέντου, 1924: 29 Αναφέρονται και ελάχιστοι Αρμένιοι (Μελισσινός 1959: 131). Οι Εβραίοι εξαναγκάστηκαν να φύγουν την περίοδο της Ρωσικής κατοχής (Μελισσινός 1959: 132)
(29) Αντώνιου Κατσούρου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ 1-2 (είχαν εγκατασταθεί την περίοδο που ο Πιαλή Αγάς κατέλαβε το νησί το 1566)
(30) Galante Abr., De Joseph Nassi, Duc de Naxos, 1931-Constantinople, σελ. 19-21 και 26-32 Αντώνιου Κατσούρου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ. 1
«η ελλάτωσις του πληθυσμού ήτο αντίθετη προς τα συμφέροντα του Νάσι γιατί όσο λιγόστευαν οι άνθρωποι ωλιγόστευαν και οι φόροι που εισέπρατε» βλέπε: Κατσούρου Αντώνιου, Οι Τούρκοι της Νάξου, εφημερίδα Ναξιακό μέλλον, Δεκέμβρης 1972, σελ. 1 επίσης Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄, 1971, σελ. 152.
Επίσης ο Miller (Miller 1970 σελ. 700-703) αναφέρει πως το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν να εισπράτει τους φόρους
Ο Ζερλέντης γράφει ότι ο Νάση εισέπραττε 50.000 σκούδα από τη Νάξο και απέδιδε στον Σουλτάνο 12.000 (Ζερλέντης 1924: 29)
(31) Tarillon 1947-1949, 85
(32) William Miller, Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, 1997-Ελληνικά Γράμματα, σελ. 706
(33) Laurent V. La mission de jesuites a Naxos de 1627 a 1643 “Echos d`Orient” XXXIV (1935), σελ 337 περιέχεται στο Κατσούρος 1971: 153
(34) Ένας από αυτούς ήταν και ο Πιαλή Αγάς (του οποίου η κόρη Σουλτάνα έχει στην κατοχή της τους Σίφωνες) ο οποίος ήταν αυτός που καθάρισε την Νάξο το 1566 από τους Φράγκους πειρατές. Ο Κατσούρος λεει γι αυτόν πως ήταν καθαρός Τούρκος αλλά νομίζω ότι έχει παρανοήσει λίγο την κατάσταση διότι ο Miller αναφέρει ότι ήταν εξωμότης Χριστιανός.
(35) Κατσούρος Α. Οι Τούρκοι της Νάξου, Εταιρία Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Θ΄ , 1971, σελ. 154
(36) Χασιώτης Ι.Κ., Άγνωστη συνωμοτική κίνηση στις Κυκλάδες στα τέλη του 16ου αιώνα, περιοδικό «Ελληνικά», τεύχος 22, 1969, σελ. 377-378
(37) Αντ. Φ. Κατσούρου, Περί των κάπω-Κεχαγιάδων της Σύρας στη Κωνσταντινούπολη, περιοδικό «Ελληνικά», τεύχος 15 (1957), σελ 184-190, επίσης Σφυρόερας, Μεταναστεύσεις και εποικισμοί των Κυκλαδιτών εις Σμύρνη κατά τη Τουρκοκρατία, Μικρασιατικά Χρονικά Ι΄ 1962, σελ. 165 (εθνική βιβλιοθήκη)
(38) επίσης αναφέρεται ότι η Νάξος ήταν διάσημη για τις ελιές της και πως εξήγε κρασί, λάβδανο και εσπεριδοειδή σε νησιά και πως οι φεουδάρχες κέρδιζαν μεγάλα ποσά από τις εξαγωγές (Ιστορία του ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 168-169)
(39) Περικλέους Ζερλέντου, Φεουδαλική πολιτεία εν τη νήσω Νάξο, 1925-Ερμούπολη, σελ 22 επίσης Σφυρόερας 1962:124
(40) Ζερλέντης 1924: 8 του ιδίου 1825: 3-4
(41) Περικλέους Ζερλέντου1925:58 επίσης Σφυρόερας: 1962, ως άνω, σελ. 165
(42) Σφυρόερας, Μεταναστεύσεις και εποικισμοί των Κυκλάδων εις Σμύρνη κατά την Τουρκοκρατίας, Μικρασιάτικα Χρονικά 10, 1963, σελ. 165-167 (εθνική βιβλιοθήκη) επίσης Προμπονά Ιωάννη, Μικρασιάται εν Νάξον, περιοδικό «Παρνασσός», τεύχος 10, Ιούνιος -Ιούλιος 1968 Ανάτυπον σελ. 7) (εθνική βιβλιοθήκη)
(43) Σφυρόερας 1962: 165, επίσης Κεφαλληνιάδης Ν.Α. Μνήμες από την Ανατολή, 1988-Φιλιπότη, σελ. 16 (Μπενάκειος βιβλιοθήκη) επίσης Ιστορία του Ελληνικού έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221
(44) Κεφαλληνιάδης:1971, ως άνω
(45) Σφυρόερας 1962:166-167 επίσης Κεφαλληνιάδης 1988:15-16
(46) Η μετοίκηση Πελλοπονήσιων στην Νάξο και σε άλλα μέρη της τότε Οθωμανικής αυτοκρατορίας (κυρίως Μικρά Ασία) χρονολογείται από τον πόλεμο του 1770 μεταξύ Ρωσίας Τουρκία που οδήγησε σε προσφυγιά 40-80.000 Πελοποννήσιους (Τ. Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός αγώνας 1971 -Αθήνα, τόμος 1, σελ. 22
Αποκλειστικά σε σχέση με τη Νάξο βλέπε: Βέη Ν.Α. Η Τσακωνική εποίκιση εν Νάξω, περιοδικό «Ναξιακό Αρχείον» τεύχος 2, 1949, σελ. 189-191 επίσης Δημητροκάλλλη Γεωργίου, Τα περί εγκατάστασης Μικρασιατόν εν Νάξο, ως άνω, σελ. 418
Σε έγγραφο του δραγουμάνου του στόλου Νικαλάου Μαυρογένη του 1779 παραγγέλνει στους Νάξιους να ειδοποιήσουν τους Πελοποννήσιους που κατέφυγαν στο νησί να ξαναγυρίσουν σπίτια τους (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221)
(47)(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 76) Σε έγγραφο του καπουδάν πασά Γαζή Χουσείν της 20-4-1797 προς τους νησιώτες αναφέρεται «να μην δέχεστε εις τον τόπον σας Σφακιανούς και μάλιστα να διώξετε τους εβρισκόμενους εις τον τόπον σας ανύπαντρους Σφακιανούς και Βενετσιάνους» (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος Ι(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1975-Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΑ, σελ. 221)
(48) βλ. Φώτη Κ. Σιδερή: Το γενεαλογικό δέντρο των Μπέηδων: Κορώνου, Κεραμωτής, Αθηνών, Πειραιώς, 1780-1970, 1972 (αδημοσίευτο υλικό)
Πρόγονος μας εμφανίζεται κάποιος φυγόδικος από τη Μικρά Ασία με το όνομα Χατζηκυριακάκης που μετοίκησε στη Νάξο. Ο εν «γενάρχης» ήταν Σιδεράς και γι αυτό τον λόγο πήρε το όνομα Σιδερής. Παντρεύτηκε μια γυναίκα άγνωστων στοιχείων από τη Κεραμωτή (αν και είναι πολύ πιθανό η γυναίκα του να ονομαζόταν Λεμονιά) και μαζί της απέκτησε τέσσερις γιους, τον Μανώλη, τον Μιχάλη, τον Γιάννη και τον Στυλιανό. Ο Μανώλης πήρε το παρατσούκλι πατέρας διότι όταν χάθηκε ο Χατζηκυριακάκης σαν μεγαλύτερος αδελφός πήρε τον ρόλο του πατέρα και ανέλαβε μαζί με την μητέρα την ευθύνη της οικογενείας. Όλοι τον φώναζαν πατέρα ώσπου του έμεινε το παρατσούκλι «πατέρας» (πατερομανώλης -μετοίκησε στο χωριό Μέση).
Ο δεύτερος γιος ήταν τύπος παλικαρά και σαματατζή. Ψηλός γερός, προικισμένος από τη φύση με όλα τα χαρακτηριστικά του νταή, δεν αργούσε να εμπλακεί στον καβγά, σχεδόν σε κάθε πανηγύρι ή με την παραμικρή αιτία. Έτσι λοιπόν ονομάστηκε Μιχάλαρος (μετοίκησε στο χωριό Κωμιακή).
Ο τρίτος γιος και πρόγονος των Μπέηδων ήταν τύπος ξέγνοιαστος, ανέμελος, πράος και όπως φαίνεται τεμπελάκος. Του άρεσε η καλή ζωή, να κάθεται στο καφενείο, να πίνει το καφεδάκι του, να καπνίζει τον ναργιλέ του και να ψιλοκουβεντιάζει. Με άλλα λόγια του άρεσε η Μπέικη ζωή γι αυτό του έδωσαν το παρατσούκλι Μπέης. Ο Μπεογιάννης μετοίκησε στο χωριό Κόρωνος περίπου το 1800 μαζί με τον μικρότερο αδελφό του τον Σαλιακοστυλιανό (πήρε αυτό το όνομα επειδή ήταν ο μικρότερος και ο ασθενικότερος και του τρέχανε τα σάλια). Ο Μπεογιάννης παντρεύτηκε τη Δέσποινα Μελισσουργού και απέκτησε τέσσερα παιδιά, τον Κώστα, τον Μανώλη, τον Φώτη και την Λεμονιά. Η Λεμονιά στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη υπηρέτρια σε κάποιο σπίτι πλουσίων και από τότε χάθηκαν τα ίχνη της μέχρι που ο Μπεοφώτης ανακάλυψε τα ίχνη μιας δισέγγονης της στην Λευκάδα
(49)Βλέπε Κεφαλληνιάδης 1988: 82-83
(50) Σφυρόερας 1962:164-165
(51) Κεφαλληνιάδη1 1988: 18, Σφυρόερας 1962: 166-167
(52) Πρωτοπαπαδάκης Π., ως άνω
(53) Σφυρόερας 1962:164-165
(54) Σφυρόερας 1962:191-193


Πηγή: Χρήστος Σιδερής ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΒΟΡΕΙΑ ΟΡΕΙΝΗ ΝΑΞΟ ΑΠΟ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ